Prostym językiem o koncepcji wyspecyfikowanej złożoności: tło historyczneCzas czytania: 11 min

Koncepcja wyspecyfikowanej złożoności to prawowita potomkini matematycznej teorii informacji. Nie dowiedzielibyśmy się tego jednak z zamieszczonych w internecie wypowiedzi na temat tej koncepcji. Za przykład weźmy początek poświęconego jej artykułu w Wikipedii: „Wyspecyfikowana złożoność to kreacjonistyczny argument sformułowany przez Williama Dembskiego. Zwolennicy tego argumentu wykorzystują go do propagowania pseudonaukowej teorii inteligentnego projektu”¹. Trudno wyobrazić sobie, aby dało się sformułować jakiekolwiek inne zdania, które w jeszcze dobitniej dyskredytowałyby koncepcję wyspecyfikowanej złożoności. Jeśli tym właśnie jest koncepcja wyspecyfikowanej złożoności, to po co mielibyśmy podjąć próbę jej zrozumienia lub rozwinięcia?

W istocie jednak wyspecyfikowana złożoność to rzetelna miara informacji. Wprawdzie wyspecyfikowana złożoność ma zastosowanie do teorii inteligentnego projektu, ale jej definicja i cechy mają sens niezależnie od jej zastosowań. W niniejszym artykule chciałbym zdefiniować wyspecyfikowaną złożoność; pokazać, że bezpośrednio należy ona do standardowej teorii informacji; dokonać przeglądu niektórych intuicyjnie oczywistych jej zastosowań; oraz wykazać, dlaczego jest to ważna koncepcja nawet wówczas, gdy pominiemy jej zastosowanie do teorii inteligentnego projektu.

Przede wszystkim, mimo że powszechnie łączy się moje nazwisko z terminem „wyspecyfikowana złożoność”, trzeba pamiętać, że nie ja go wymyśliłem. Krytycy teorii inteligentnego projektu traktują wyspecyfikowaną złożoność jak oszusta, który udaje, że jest prawdziwym naukowcem. Dlatego przyrównują ją do takich obalonych koncepcji naukowych, jak teoria flogistonu, albo do takich pseudonauk, jak frenologia.

Jeśli potraktujemy wyspecyfikowaną złożoność jako osobę poszukującą pracy, która ma określony życiorys, to listę mówiących o niej ludzi (przy uznaniu ich za poręczycieli tej koncepcji) okazuje się całkiem imponująca. W gruncie rzeczy pewni bardzo szanowani naukowcy przez jakiś czas chętnie łączyli z tą koncepcją swoje nazwiska i swoją reputację. Zważywszy na jej rodowód, nie sposób uzasadnić traktowania koncepcji wyspecyfikowanej złożoności jako bękarta rzeczywistej nauki.

Biolog Leslie E. Orgel² – kolega Francisa Cricka – wprowadził ten termin w 1973 roku w książce na temat pochodzenia życia³. W gruncie rzeczy Crick zastosował mniej dopracowaną wersję tej koncepcji już w 1958 roku w artykule zatytułowanym On Protein Synthesis [O syntezie białek], gdzie napisał: „Pod pojęciem informacji rozumiem specyfikację sekwencji aminokwasów białka”⁴. W kolejnych latach po ukuciu przez Orgela terminu „wyspecyfikowana złożoność” kryjąca się za nim idea była powszechnie akceptowana, nawet jeżeli nie w pełni ją rozumiano.

Za pomocą terminu „wyspecyfikowana złożoność” Orgel usiłował pojąć trzy odrębne rodzaje uporządkowania:

Uporządkowanie powtarzalne: BOATBOATBOATBOATBOATBOATBOATBOATBOATBOAT. Przykład w świecie przyrody: kryształ soli.

Uporządkowanie losowe: SBIPDYAQBUKHQFLYRTXHBIWGJNSCPVMZDLEGKYAC. Przykład w świecie przyrody: losowa mieszanina polimerów.

Uporządkowanie złożone i wyspecyfikowane: THISSEQUENCEOFLETTERSISACARRIEROFMEANING. Przykład w świecie przyrody: sekwencja DNA kodująca białko.

W tych przykładach każdy ciąg składa się z 40 wielkich liter alfabetu łacińskiego. W pierwszym przykładzie słowo BOAT powtarza się 10 razy. Ponieważ BOAT (łódź) to znane słowo, więc można je uznać za wyspecyfikowane w języku angielskim. Skoro jednak słowo BOAT jest krótkie i ciągle się powtarza, to cały ciąg można również postrzegać jako prosty. Jest to więc przykład wyspecyfikowanej prostoty, która jest czymś innym niż wyspecyfikowana złożoność.

Zauważmy, że w miejsce słowa BOAT moglibyśmy użyć wyglądający na bardziej losowy ciąg QOZK i utworzyć z niego czterdziestoliterowy ciąg QOZKQOZKQOZKQOZKQOZKQOZKQOZKQOZKQOZKQOZK. W takiej sytuacji ciąg QOZK można by uznać za niewyspecyfikowany, a ze względu na jego powtarzalność cały czterdziestoliterowy ciąg i tak uważalibyśmy za prosty. W związku z tym ten ciąg byłby przykładem niewyspecyfikowanej prostoty, która również jest czymś innym niż wyspecyfikowana złożoność.

Przykład uporządkowania losowego nie jest natomiast ani wyspecyfikowany, ani prosty. Jest niewyspecyfikowany, ponieważ nie istnieje prostszy sposób opisania tego ciągu niż powtórzenie go w całości. Na przykład jego powstania nie da się zrozumieć za pomocą jakiegoś prostego wzoru. W porównaniu z czteroliterowym słowem BOAT jest też względnie długi, a więc złożony. Jest to przykład niewyspecyfikowanej złożoności, która także jest czymś innym niż wyspecyfikowana złożoność.

Na koniec mamy przykład, w którym ciąg 40 liter alfabetu łacińskiego stanowi sensowne zdanie języka angielskiego. Jest on wyspecyfikowany ze względu na to, że użyto w nim słów języka angielskiego, które łącznie mają gramatycznie poprawną składnię i tworzą sensowne zdanie. Mimo to nie istnieje prosty sposób utworzenia lub wyjaśnienia tego ciągu. Jest to przykład wyspecyfikowanej złożoności.

W tych przykładach posługuję się terminami „wyspecyfikowany” i „złożony” w sposób nieprecyzyjny, mimo że wymagają one starannego zdefiniowania. Przykłady te jasno jednak ukazują podstawową intuicję stojącą za koncepcją wyspecyfikowanej złożoności. Co więcej, dokładnie tego rodzaju przykłady miał na myśli Orgel, kiedy wprowadzał tę koncepcję. I trzeba przyznać, że przez około trzydzieści lat po wprowadzeniu tej koncepcji przez Orgela koncepcja wyspecyfikowanej złożoności cieszyła się powszechnym uznaniem w społeczności naukowców.

Jako przykład uznania względem koncepcji wyspecyfikowanej złożoności w pierwszych trzydziestu latach po jej wprowadzeniu przez Orgela rozważmy powszechnie znanego fizyka i popularyzatora nauki Paula Daviesa, który w wydanej w 1999 roku książce na temat pochodzenia życia – The Fith Miracle [Piąty cud] – napisał: „Organizmy żywe stanowią zagadkę nie z powodu samej swojej złożoności, lecz ze względu na ściśle wyspecyfikowaną złożoność”⁵. W tamtym okresie naukowcy nie chcieli przypisywać wyspecyfikowanej złożoności działaniu inteligencji, ale przynajmniej rozumieli, że zagadnienie powstawania wyspecyfikowanej złożoności stanowi problem, który wymaga wyjaśnienia.

Co więc odmieniło los koncepcji wyspecyfikowanej złożoności w społeczności naukowców głównego nurtu? Powodem tego było pojawienie się ruchu inteligentnego projektu. W latach osiemdziesiątych XX wieku w książce The Mystery of Life’s Origin⁶ [Tajemnica pochodzenia życia] teoretycy projektu Charles B. Thaxton, Walter L. Bradley i Roger L. Olsen zauważyli, że wyspecyfikowana złożoność stanowi poważny problem dla prób wyjaśnienia pochodzenia życia. Zasugerowali nawet, że działanie inteligencji należy postrzegać jako realne wyjaśnienie pochodzenia życia.

W pierwszym wydaniu książki Wnioskowanie o projekcie⁷ argumentowałem, że specyfikacja i małe prawdopodobieństwo stanowią łącznie wiarygodne kryterium wnioskowania o inteligentnej sprawczości. Chociaż w tej książce nie posługiwałem się terminem „wyspecyfikowana złożoność”, to był on w niej milcząco zawarty. Słowo „wyspecyfikowana” w terminie „wyspecyfikowana złożoność” występowało tam w formie pojęcia specyfikacji. Natomiast małe prawdopodobieństwo ściśle odpowiadało dużej złożoności jako pojęciu wywiedzionemu z teorii informacji. Więcej na ten temat będę miał do powiedzenia w jednym z kolejnych artykułów.

Do radykalnej odmiany losu koncepcji wyspecyfikowanej złożoności doszło jednak w 2002 roku. Wtedy opublikowałem kontynuację książki Wnioskowanie o projekcie. Tę drugą książkę, zrecenzowaną na łamach czasopisma „Nature”⁸, zatytułowałem Nic za darmo⁹ i nadałem jej podtytuł Dlaczego przyczyną wyspecyfikowanej złożoności musi być inteligencja. Wszystkie karty zostały odkryte. Naukowcy, którzy odrzucali teorię inteligentnego projektu, ale wcześniej uznawali koncepcję wyspecyfikowanej złożoności za wartościową, od tego momentu przestali ją akceptować.

Na zakończenie niniejszego artykułu chciałbym zwrócić uwagę na to, że formalizując koncepcję wyspecyfikowanej złożoności jako ścisłe pojęcie należące do teorii informacji, miałem na celu zachowanie pierwotnej intencji Orgela. Krytycy teorii inteligentnego projektu, na przykład matematyk Jason Rosenhouse¹⁰, zasugerowali, że zniekształciłem myśl Orgela. To jednak nieprawda. Formułując koncepcję wyspecyfikowanej złożoności, Orgel odwoływał się do teorii informacji, ale popełnił przy tym pewne błędy. W jednym z kolejnych artykułów porównam zaproponowaną przez Orgela przedteoretyczną wersję koncepcji wyspecyfikowanej złożoności z moją wersją, która ma charakter pełnoprawnej teorii. Dzięki temu czytelnicy będą mogli dobrze zrozumieć, czego usiłował on dokonać i co moja wersja koncepcji wyspecyfikowanej złożoności wnosi do wersji Orgela.

William A. Dembski

Oryginał: Specified Complexity Made Simple, „Bill Dembski: Freedom, Technology, Education” 2024, February 26 [dostęp: 19 VII 2024].

Przekład z języka angielskiego: Dariusz Sagan

Literatura: