Czy darwinizm zdaje sprawdziany prawdziwości teorii?Czas czytania: 8 min

Wypowiadając się na temat implikacji płynących z mechaniki kwantowej, fizyk Richard Feynman stwierdził: „To nieprawda, że możemy uprawiać naukę wyłącznie za pomocą koncepcji bezpośrednio podlegających eksperymentom. […] Podstawą nauki jest jej zdolność do formułowania przewidywań”¹.

Docenić to stwierdzenie możemy dzięki zestawieniu go z popularnym poglądem, zgodnie z którym nauka polega na dokonywaniu pomiarów obserwowalnej rzeczywistości i prowadzeniu eksperymentów. Feynman wskazuje, że za sprawą mechaniki kwantowej podlegająca badaniom naukowym rzeczywistość przyrodnicza nie jest bezpośrednio obserwowalna, nawet w zasadzie. W istocie teoria kwantów umożliwia jedynie formułowanie przewidywań probabilistycznych.

Chociaż trafność przewidywań stanowi konieczny atrybut teorii naukowej, to nie jest wystarczającym wskaźnikiem prawdziwości teorii. Teoria może pozwalać na formułowanie dostatecznie trafnych przewidywań, ale musimy się upewnić, czy prawdziwe są jej założenia. Inaczej mówiąc: czy założenia teorii są zgodne z rzeczywistością? Pojęcie rzeczywistości oznacza trafny opis przyrody, który jest spójny z wynikami eksperymentów i ugruntowanymi prawami fizyki. Próby udzielenia odpowiedzi na takie pytania mogą pomóc nam w rozstrzygnięciu, czy daną ideę można uznać za prawdziwą teorię naukową.

Zilustrujmy te wymagania kilkoma przykładami z historii nauki, wliczając w to teorię Darwina. Najpierw przyjrzyjmy się próbom opracowania teorii wyjaśniającej ruchy sfery niebieskiej, czyli przedmiotu badań astronomicznych, który zgodnie z dawnymi przekonaniami obejmował gwiazdy i planety widoczne z Ziemi.

Czytelnicy zapewne słyszeli o geocentrycznym modelu Układu Słonecznego, który najczęściej kojarzony jest z Ptolemeuszem (żyjącym w II wieku n.e.). Ten model, mówiący między innymi o epicyklach planetarnych, oferował w dużej mierze trafne przewidywania trajektorii pięciu widocznych planet, w tym okresowych epizodów ruchu wstecznego. Był również zgodny z dominującą arystotelesowską filozofią kosmosu oraz z codziennymi obserwacjami, które wskazywały, że wszystkie ciała niebieskie okrążają nieruchomą Ziemię. Model geocentryczny okazał się jednak zupełnie błędny.

Świadectwa potwierdzające prawidłowy model heliocentryczny można było zaobserwować dopiero po wynalezieniu teleskopu:

Galileusz jako pierwszy posłużył się prostym teleskopem, uzyskując dane obserwacyjne, które okazały się niezgodne z modelem geocentrycznym. Zaobserwował on plamy słoneczne, co rozczarowało tych, którzy żywili przekonanie o doskonałości niebios. […] Galileusz zaobserwował również wszystkie fazy planety Wenus, których występowanie jest niezgodne z modelem geocentrycznym. Podsumowując, ściślejsze obserwacje Galileusza uzmysłowiły, że ta przez długi czas akceptowana teoria działania Układu Słonecznego jest niezgodna z różnymi aspektami fizycznej rzeczywistości².

Model heliocentryczny, po raz pierwszy przedstawiony drukiem przez Mikołaja Kopernika w 1543 roku (21 lat przed narodzinami Galileusza), jest wprawdzie konceptualnie prostszy i jaśniejszy od modelu ptolemejskiego, ale początkowo nie umożliwiał formułowania lepszych przewidywań. Było to związane z założeniem Kopernika, że orbity planet są doskonałymi kołami. Na początku XVII wieku Johannes Kepler analizował szczegółowe, dokonane za pomocą nieuzbrojonego oka obserwacje planet i na tej podstawie wyprowadził właściwy wniosek o eliptycznym kształcie ich orbit wokół Słońca. Dzięki temu można było formułować trafniejsze przewidywania.

Celem tego przykładu jest uzmysłowienie, że trafność przewidywań nie dowodzi słuszności teorii. Dzięki osiągnięciom technologicznym w dziedzinie astronomii obserwacyjnej dane empiryczne jednoznacznie ujawniły fundamentalne błędy w założeniach modelu geocentrycznego. Model ptolemejski, umieszczający Ziemię w środku Wszechświata, jest obecnie nauczany jedynie jako interesujący etap w historii astronomii.

Samorództwo

Innym przykładem obecnie odrzuconej teorii jest teoria samorództwa mówiąca o hipotetycznym procesie powstania organizmów żywych z materii nieożywionej. Teoria ta formułowała trafne przewidywania – na przykład, że „czerwie pojawią się w gnijącym mięsie” – ale eksperymenty przeprowadzone przez Louisa Pasteura dowiodły, że podstawowe założenie tej teorii jest fałszywe. Warto zastanowić się nad znaczeniem momentu historii, w którym miało to miejsce. Eksperymenty Pasteura³, obalające dawne przekonanie o samorództwie życia, zbiegły się w czasie z publikacją O powstawaniu gatunków Karola Darwina w 1859 roku⁴.

Darwinowska teoria ewolucji jako wyjaśnienie rozwoju życia na Ziemi oferuje przewidywania, które są spójne z różnymi liniami danych obserwacyjnych, takimi jak wspólne cechy genetyczne i morfologiczne licznych gatunków, zarówno żyjących współcześnie, jak i wymarłych. Biorąc za podstawę trafność niektórych przewidywań oraz obserwacje działania mechanizmu doboru naturalnego, przyjęto również prawdziwość szerzej zakrojonych założeń tej teorii. Przewidywania i założenia darwinowskiej teorii ewolucji wciąż mają jednak wiele słabych stron. Warto zapoznać się z artykułem, w którym Casey Luskin omawia liczne nietrafne przewidywania darwinizmu⁵.

W czasach Darwina sięgająca najgłębszych poziomów, współzależna, funkcjonalna złożoność biologiczna każdej żywej komórki była niedostępna obserwacjom naukowym. W książce Darwin’s Bluff [Blef Darwina] Robert F. Shedinger zauważył, że pomimo tego Darwin „był niezachwianie przeświadczony o słuszności swojej teorii, ponieważ »wyjaśnia tak wiele faktów«”⁶. Shedinger dodał jednak – na co zwróciłem już uwagę – że „nie dowodzi to słuszności teorii”⁷.

Należy zachować ostrożność

Zaproponowany przez Nielsa Bohra model atomu wodoru umożliwił sformułowanie zdumiewająco precyzyjnego przewidywania długości fal w liniach spektralnych wodoru. Dzięki teorii kwantów wykazano jednak, że podstawowe założenia modelu Bohra są niepoprawne. Bardzo kuszące, zwłaszcza z perspektywy twórcy teorii, jest przyjęcie przekonania, że jeśli teoria oferuje przewidywania spójne z rzeczywistością, to musi być słuszna. Należy jednak zachować najwyższą ostrożność, aby nie utożsamić trafności przewidywań z prawdziwością założeń teorii.

Zgodnie z założeniem teorii ewolucji procesy naturalne są wystarczające do wytworzenia ogromnej ilości informacji potrzebnej do reprodukcji⁸ i funkcjonowania komórek. W takim przypadku mielibyśmy jednak do czynienia ze wzrostem ilości informacji w czasie wskutek działania procesów naturalnych, który byłby niezgodny z ugruntowanymi prawami fizyki teoretycznej⁹.

W międzyczasie okazało się, że ogólna trafność przewidywań darwinowskiej teorii ewolucji jest prawdopodobnie gorsza niż trafność przewidywań akceptowanej przez długi czas geocentrycznej teorii Układu Słonecznego. W miarę postępu nauki założenia darwinizmu – zarówno te, które stanowią jego podstawę, jak i te będące ekstrapolacjami przekonania o prawdziwości tej teorii – były poddawane coraz bardziej krytycznej ocenie. Pierwotna teoria Darwina i jej współczesne syntezy nie spełniają więc wymogów zasadnej teorii naukowej: różne przewidywania teorii ewolucji nie są zgodne z rzeczywistością, a jej podstawowe założenie, że wszystkie formy życia powstały bez udziału projektanta, jest sprzeczne z ugruntowanymi prawami fizyki.

Wpływ wywierany przez myśl ewolucjonistyczną jest skutkiem bezkrytycznej akceptacji jej założeń, ale gdy wykazuje się ich fałszywość, powietrze schodzi z teorii ewolucji niczym z przekłutego balonu. Darwinowska teoria ewolucji nie dominuje już w myśli naukowej, ponieważ zaczyna być przyćmiewana. Gromadzimy coraz więcej danych empirycznych sprzecznych z przewidywaniami oraz założeniami teorii ewolucji. Czeka już na nią miejsce na półce teorii odrzuconych w historii nauki.

Eric Hedin

Oryginał: Does Darwinism Meet the Tests of a True Theory?, „Evolution News & Science Today” 2024, March 5 [dostęp: 27 VI 2025].

Przekład z języka angielskiego: Dariusz Sagan

Literatura: