Kontrowersje wokół książki Stephena C. Meyera „Wątpliwość Darwina”Czas czytania: 16 min

Publikacja zbiorowa Spór o „Wątpliwość Darwina”. Kontrowersja naukowa, której nie sposób zaprzeczyć¹ pod redakcją Davida Klinghoffera zawiera odpowiedzi czołowych teoretyków projektu na serię krytycznych recenzji książki Stephena C. Meyera Wątpliwość Darwina. Kambryjska eksplozja życia jako świadectwo inteligentnego projektu². Książka pod redakcją Klinghoffera – która nakładem wydawnictwa Discovery Institute Press ukazała się w 2015 roku, czyli dwa lata po publikacji książki Meyera – zawiera 44 teksty, których autorami są: Douglas Axe, David Berlinski, William A. Dembski, Ann Gauger, Tyler Hampton, David Klinghoffer, Casey Luskin, Stephen C. Meyer, Paul Nelson. Polski przekład został opublikowany w 2023 roku w ramach wydawanego przez Fundację En Arche cyklu „Seria Inteligentny Projekt”. Przekładu dokonał Grzegorz Smółka.

W części pierwszej, zatytułowanej Debata i dyskusja poprzedzająca publikację, William Dembski komentuje próbę zdyskredytowania książki Wątpliwość Darwina. Do wytykania błędów tejże publikacji użytkowników bloga „Panda’s Thumb” zachęcał genetyk Joe Felsenstein, który Meyerowi zarzucał brak znajomości koncepcji zachowania informacji. Dembski, jako autor tej koncepcji, pokazał natomiast, że Meyer doskonale wiedział, o czym pisze, i dobrze zrozumiał rzeczoną koncepcję. Jeśli ktoś nie znał teorii zachowania informacji, to nie Meyer, lecz właśnie Felsenstein³. David Klinghoffer podkreśla, że istotnym elementem całego sporu jest także kwestia etyki, kiedy przeciwnicy teorii inteligentnego projektu krytykują teoretyków projektu nie znając dobrze ich poglądów⁴.

W drugiej części Sporu o „Wątpliwość Darwina” uczeni odpierają zarzuty surowej recenzji Wątpliwości Darwina, której autorem jest Nick Matzke – doktor nauk biologicznych w National Institute for Mathematical and Biological Synthesis. Casey Luskin, koordynator badań w Discovery Institute, zwraca uwagę na fakt, że recenzja została zamieszczona na blogu „Panda’s Thumb” dzień po wydaniu książki Meyera i liczy ponad 9400 słów. Jak zauważa Luskin, Wątpliwość Darwina ma w oryginale 413 stron, a Matzke przeczytał ją i napisał recenzję na 30 stron w zaledwie jeden dzień. Budzi to podejrzenie, że recenzja powstała wyłącznie na podstawie wyobrażeń o treści książki⁵. Analizując zawartość recenzji, Luskin stwierdza, że Matzke nie ustosunkował się do kluczowych argumentów, które przedstawił Meyer, a większość cytatów składa się z zaledwie kilku słów, których na próżno szukać w recenzowanej książce⁶. W odpowiedzi na zarzut Matzkego, że Meyer eksplozję kambryjską określił jako „natychmiastową”, podczas gdy trwała ona co najmniej 30 milionów lat, Luskin podkreśla, że Meyer nie użył ani razu słowa „natychmiastowa”, oraz podaje nazwiska paleontologów i znawców kambru, którzy uważają, że okres ten był o wiele krótszy niż 30 milionów lat⁷. Luskin przedstawia także przebieg polemiki, która wywiązała się pomiędzy Meyerem a Matzkem po opublikowaniu epilogu do Wątpliwości Darwina. Meyer odpowiedział wówczas najpoważniejszym krytykom: Nickowi Matzkemu, Donaldowi Prothero i Charlesowi Marshallowi. Polemika dotyczyła kwestii rekompensowania kladystyką braku skamieniałości przodków⁸. Do recenzji Matzkego odnosi się również sam Meyer. Matzke zarzucał autorowi Wątpliwości Darwina „niepoinformowanie czytelników o tym, że biolodzy ewolucyjni wykazali, posługując się metodą analizy filogenetycznej znaną jako kladystyka, że istnieli przodkowie zwierząt kambryjskich”⁹. Meyer zaś przytacza argumenty ze swojej książki i szczegółowo uzasadnia, dlaczego kladystyka nie jest w stanie wyjaśnić przyczyn pojawienia się zwierząt kambryjskich, i tym samym podważa rzetelność recenzji Matzkego¹⁰. Kolejnym uczonym, który postanowił odnieść się do powyższej recenzji, jest David Berlinski, filozof i starszy pracownik naukowy Center for Science and Culture przy Discovery Institute. Zwraca on uwagę na niesłuszność zarzutów wobec twierdzeń Meyera na temat eksplozji kambryjskiej¹¹ oraz podkreśla wady analizy kladystycznej, które reprezentują według niego ucieczkę przed konfrontacją ze świadectwami¹². Wspólnie z Tylerem Hamptonem, Berlinski przedstawia także argumenty za tym, „że współczesne białka powstały w warunkach, których nie jesteśmy w stanie określić, w organizmach, których natury nie potrafimy sobie wyobrazić”¹³.

Trzecia część książki to polemika Meyera z krytyczną recenzją zleconą paleontologowi z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley, Charlesowi Marshallowi, przez czasopismo „Science”. Marshall skrytykował twierdzenie Meyera, że nieelastyczność sieci genów regulatorowych rozwoju stanowi wielką przeszkodę w ewolucyjnym przekształceniu jednego planu ciała zwierzęcia w drugi. Krytyk uważał, że eksplozja kambryjska nie wymagała dużej ilości nowych informacji genetycznych, lecz mogła stanowić efekt „przeprogramowania” istniejących już sieci genów regulatorowych rozwoju¹⁴. Kolejny zarzut dotyczył twierdzenia Meyera, że „paleontolodzy nie są w stanie wyjaśnić eksplozji kambryjskiej i tym samym otwierają drzwi do możliwości ingerencji projektanta”¹⁵. Marshall uważał to twierdzenie za wyrafinowany argument Boga luk¹⁶. Meyer odpowiedział, że nie była to próba udowodnienia istnienia Boga, lecz wykazania, że „najlepszym wytłumaczeniem istnienia kluczowych cech zwierząt kambryjskich (i wzorca ich występowania w zapisie kopalnym) jest inteligentny projekt – świadoma, racjonalna sprawczość lub umysł”¹⁷. Marshall stwierdził również, że „w książce nie omówiono skamieniałości drobnoskorupkowych, które pojawiły się na początku kambru, i tym samym został wyolbrzymiony krótki okres eksplozji kambryjskiej, traktując ją jako wydarzenie trwające 10 milionów, zamiast około 25 milionów lat”¹⁸. Meyer odnosi się dosyć szczegółowo do tych zarzutów, odwołuje się do argumentów, które przedstawiał już wcześniej w Wątpliwości Darwina oraz w innych publikacjach¹⁹. Na zarzut ten odpowiedział także Luskin, który podkreślił, że skamieniałości drobnoskorupkowe jedynie nieznacznie zmniejszają skalę prawdziwego problemu innowacji morfologicznych²⁰.

Kolejna część Sporu o „Wątpliwość Darwina” toczy się wokół tym razem przychylnej dla Meyera recenzji, którą zamieścił David Snoke na stronie internetowej Christian Scientific Society. W odpowiedzi na jego recenzję pojawiła się seria krytycznych komentarzy Martina Poenie’ego; w dyskusję z tym biologiem molekularnym z Uniwersytetu Teksańskiego włączyli się zaś Douglas Axe i Ann Gauger. Poenie, w przeciwieństwie do Meyera, uważał, że cała różnorodność życia mogła powstać bez wielu nowych sfałdowań białkowych oraz że ewolucja powinna z łatwością tworzyć nowe funkcje białek w oparciu o dostępne sfałdowania²¹. Na te zarzuty odpowiedział Axe:

Jak większość biologów, Martin Poenie uważa, że podobieństwo pomiędzy sfałdowaniami jest świadectwem pokrewieństwa ewolucyjnego i dlatego sądzi, że zmienność sekwencyjna wśród białek posiadających sfałdowanie immunoglobulinowe powinna być dobrym wyznacznikiem ograniczeń. Analizuję to rozumowanie od wielu lat i uznałem je za nieracjonalne. Jeśli Poenie jest gotowy zbadać świadectwa, może przyznać mi rację²².

W kolejnych rozdziałach tej części książki Gauger omawia zagadnienia związane z ewolucją białek i istnieniem genów sierocych²³. Uczona zwraca uwagę na problem, że „być może dostrzegamy tak wiele genów sierocych specyficznych dla danego gatunku i grupy, ponieważ zostały one unikatowo zaprojektowane do pełnienia funkcji specyficznych dla poszczególnych gatunków i grup”²⁴. Gauger podkreśla jednocześnie, że „unikatowy projekt z pewnością przeczy oczekiwanemu wspólnemu rodowodowi”²⁵.

Piąta część książki rozpoczyna się od dwóch tekstów autorstwa Klinghoffera. Pierwszy z nich dotyczy recenzji Wątpliwości Darwina w „The New Yorker”; jej autor, dziennikarz naukowy Gareth Cook, zarzuca Meyerowi, że w braku możliwości wyjaśnienia pochodzenia gatunków dopatruje się udziału inteligentnego projektanta, czyli Boga. Klinghoffer podkreśla, że Meyer drobiazgowo przeanalizował również inne alternatywne teorie i że wyjaśnieniem najbardziej pasującym do danych empirycznych jest inteligencja odpowiedzialna za projekt, ale niekoniecznie Bóg²⁶. W drugim tekście Klinghoffer odnosi się do publikacji w „National Review” listu Meyera (stanowiącego odpowiedź na krytyczną recenzję Johna Farrella). Klinghoffer uważa, że publikując ten list, magazyn chciał się zrehabilitować za umieszczenie niedorzecznej recenzji, która dotyczyła ogólnikowych zarzutów o naukową nieuczciwość i w której roztrząsano użycie wielokropka przez Meyera²⁷. W kolejnych dwóch tekstach Luskin podejmuje kwestię recenzji Wątpliwości Darwina na portalu „Amazon” autorstwa paleontologa Donalda Prothero oraz temat wielkiej dyskordancji, który został poruszony w trakcie wykładu Stephena Meyera z okazji premiery Wątpliwości Darwina w Muzeum Sztuki w Seattle. Prothero uznał książkę Meyera za amatorszczyznę, a samego autora nazwał głupcem. Następnie, powołując się na wnioski uczonych Jamesa W. Valentine’a i Douglasa H. Erwina, oznajmił, że większość wydarzeń mających miejsce na początku kambru została wyjaśniona. Jednak, jak podkreśla Luskin, zarówno Erwin, jak i Valentine przyznają, że brakuje jednoznacznych wyjaśnień ewolucyjnych dla różnorodności zwierząt kambryjskich oraz niezmienności podstawowych planów ciała²⁸. W odpowiedzi na pytanie dotyczące dyskordancji, czyli luki w zapisie geologicznym, Meyer zauważa, że zjawisko to nie jest globalne, gdyż istnieją warstwy z ediakaru zawierające prekambryjskie formy embrionalne gąbek – prymitywnych zwierząt wielokomórkowych²⁹.

W szóstej części Sporu o „Wątpliwość Darwina” Klinghoffer do demencji przyrównuje zachowanie tych krytyków, którzy w odpowiedzi na swe zarzuty otrzymali już argumenty przemawiające na rzecz twierdzeń Meyera, a mimo to po jakimś czasie kontynuują debatę, jakby tych odpowiedzi nigdy nie poznali³⁰. Recenzje książki Meyera publikowane przez ewolucjonistów Klinghoffer dzieli na: oparte na nieskrywanej ignorancji; oparte na skrywanej ignorancji; recenzje, których autorzy nie pamiętają, że uzyskali już odpowiedź na swoją krytyczną opinię; recenzje, których autorzy nie pamiętają, że poprzednie recenzje doczekały się odpowiedzi; niedokończone recenzje oraz recenzje, których autorzy nie ośmielają się podać tytułu krytykowanej książki³¹. Recenzje w zadziwiający czasem sposób potrafią wpłynąć na opinię wnikliwego czytelnika, o czym pisze Luskin, podając przykład pastora Jamesa Millera z Glenkirk Church w Glendorze w Kalifornii. Miller zwątpił w darwinizm nie tyle za sprawą samej książki Wątpliwość Darwina, co po rozważeniu odpowiedzi jej krytyków³².

Siódma część książki rozpoczyna się od próby wyjaśnienia przez biologów eksplozji kambryjskiej przy zastosowaniu założeń darwinizmu. Uczeni zakładali, że wzrost poziomu tlenu w oceanach dał początek organizmom wysokoenergetycznym. Dzięki temu pojawiła się mięsożerność, która z kolei wymagała większych ciał z nowym układem pokarmowym, zmysłami i zachowaniami. Naukowcy jednak nie potrafili wyjaśnić nagłego pojawienia się informacji biologicznych niezbędnych do wytworzenia tkanek, narządów, kończyn, układów i planów ciała³³. Próby wyjaśnienia eksplozji kambryjskiej podjął się także dziennikarz naukowy Carl Zimmer. Podobnie jak uczeni z Harvardu i Scripps, Zimmer postrzegał eksplozję kambryjską jako ewolucyjną kaskadę, która doprowadziła do szybkiego wzrostu różnorodności. Jednak również on nie potrafił wyjaśnić pojawienia się informacji genetycznej³⁴. Michael Lee twierdził natomiast, że „w kambrze tempo zmian ewolucyjnych przyspieszyło – lecz nie na tyle, aby podważyć neodarwinowskie pojmowanie ewolucji poprzez dobór naturalny i losowe mutacje”³⁵. Podobnie jak wcześniej wspomniani uczeni – nie potrafił wyjaśnić pochodzenia informacji genetycznej niezbędnej do pojawienia się nowych form życia w kambrze³⁶.

Część ósma książki poświęcona został reakcjom na Wątpliwość Darwina autorstwa teistycznych ewolucjonistów związanych z BioLogos – chrześcijańską organizacją założoną przez genetyka Francisa Collinsa, który w latach 2009–2021 był dyrektorem National Institutes of Health. Paleontolog z Uniwersytetu w Cambridge Robert Asher przyznał, że „argumentacja Meyera jest pozytywna i oparta na tezie o złożoności żywych organizmów”³⁷, ale istnienie projektu powinny potwierdzić ślady „odpadów” lub „infrastruktury” projektanta. Takim śladem jest według Meyera DNA, jednak Asher twierdzi, że podobieństwo pomiędzy DNA a oprogramowaniem lub językiem jest zwykłą analogią³⁸. Paleontolog Ralph Stearley z Calvin College uznał mechanizm neodarwinowski za niewystarczające wytłumaczenie występowania innowacji biologicznych w historii życia. Jednak jak zauważył Paul Nelson, filozof biologii i pracownik Center for Science and Culture Discovery Institute, „jego puenta jest tak dwuznaczna, że nie sposób stwierdzić, czy zgadza się ze Stephenem Meyerem”³⁹. Inny uczony związany z BioLogos, filozof nauki Robert Bishop, skrytykował zarówno retorykę, jak i konstrukcję książki, przeinaczając sposób, w jaki Meyer przedstawił proces ewolucji. Według Nelsona, Bishop „nie ustrzegł się poważnych błędów w opisie i rozumieniu teorii ewolucji, co osłabia jego argumentację”⁴⁰. Kolejnej recenzji Wątpliwości Darwina podjął się genetyk rozwoju i były prezes BioLogos, Darrel Falk, który przyznał, że eksplozja kambryjska stanowi zagadkę, której współczesny ewolucjonizm nie potrafi wyjaśnić⁴¹. Serię odpowiedzi BioLogos na Wątpliwość Darwina zakończył teolog i filozof Alister McGrath, który stwierdził, że „nawet jeśli teoria inteligentnego projektu ma wielką moc wyjaśniającą, nie powinniśmy jej przyjmować, ponieważ wypełniamy lukę, która powinna być zarezerwowana dla przyczyn materialnych”⁴². Meyer odnosi się do poszczególnych zarzutów oraz wdaje się w polemikę z filozofami Robertem Bishopem i Robertem O’Connorem, którzy próbują obalić główną argumentację na rzecz teorii inteligentnego projektu opartą na informacji biologicznej⁴³.

W ostatniej części Sporu o „Wątpliwość Darwina” – zatytułowanej Niezależne potwierdzenie tezy Meyera – Casey Luskin odnosi się do książki autorstwa Douglasa Erwina i Jamesa Valentine’a The Cambrian Explosion: The Construction of Animal Biodiversit⁴⁴[Eksplozja kambryjska. Struktura bioróżnorodności zwierząt]. Autorzy książki uznają eksplozję kambryjską za wydarzenie historyczne, a pojawienie się wielu różnych form zwierząt i planów ciała wymaga wyjaśnienia. Uczeni zauważają również, że standardowe mechanizmy ewolucyjne nie stanowią dobrego wyjaśnienia eksplozji kambryjskiej. Luskin stwierdza, że „mimo wszystko uznanie doniosłości tych zasadniczych kwestii przez Erwina i Valentine’a nie czyni z The Cambrian Explosion zamiennika książki Stephena Meyera, który pod wieloma ważnymi względami idzie dalej niż oni”⁴⁵.

Książka Spór o „Wątpliwość Darwina” świadczy o tym, że mamy do czynienia z ożywioną dyskusją pomiędzy darwinizmem a teorią inteligentnego projektu. Książka zainteresuje zwłaszcza czytelników śledzących aktualną debatą naukową nad neodarwinizmem.

Marcin Greszata

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 20.9.2023

Książkę Spór o Wątpliwość Darwina. Kontrowersja naukowa, której nie sposób zaprzeczyć można nabyć w księgarni Fundacji En Arche:

Spór o Wątpliwość Darwina. Kontrowersja naukowa, której nie sposób zaprzeczyć, red. D. Klinghoffer, tłum. G. Smółka, „Seria Inteligentny Projekt”, Fundacja En Arche, Warszawa 2023.

Literatura: