Promienie słoneczne ogrzewają nam twarze, sprawiają, że jesteśmy w stanie widzieć w ciągu dnia, ale czy ich wpływ na nasze funkcjonowanie na tym się kończy? Czy życie mogłoby powstać bez światła i ciepła pochodzących ze Słońca? Jakie warunki musi spełnić promieniowanie świetlne i cieplne, aby życie na Ziemi było takie, jakie znamy je dzisiaj? Michael J. Denton w książce Dzieci światła. O niezwykłych własnościach światła słonecznego, dzięki którym istniejemy1 po raz kolejny odkrywa przed nami niezwykły świat życiodajnych procesów i przystosowań Wszechświata, którym zawdzięczamy swoje istnienie. Książka Dzieci światła – o oryginalnym tytule Children of Light: The Astonishing Properties of Sunlight that Make Us Possible2 – ukazała się w 2018 roku nakładem wydawnictwa Discovery Institute. Polskiego przekładu dokonał Zbigniew Kościuk w ramach cyklu wydawniczego „Seria Wyjątkowy Gatunek”. Książka ukazała się jako nowość wydawnicza Fundacji En Arche w 2023 roku.
Michael J. Denton jest znaną postacią w kręgach naukowych – głównie z racji krytycznego podejścia do darwinizmu. Z pochodzenia Australijczyk, z wykształcenia biochemik, a z zamiłowania pisarz. Urodził się w 1943 roku. Ukończył studia medyczne na Bristol University, a następnie w King’s College London uzyskał doktorat z biochemii. W latach 1990–2015 pracował na wydziale biochemii University of Otago w Nowej Zelandii3. Głównym przedmiotem jego badań prowadzonych w Kings College w latach siedemdziesiątych było różnicowanie krwinek czerwonych, a od wczesnych lat osiemdziesiątych – identyfikacja genów odpowiedzialnych za dziedziczną chorobę siatkówki u ludzi. Niemal dwie dekady przez kilka miesięcy każdego roku pracował i mieszkał w Indiach i Pakistanie, gdzie miał możliwość prowadzenia badań na dużych populacjach wsobnych, idealnych do mapowania genów. Wyniki jego prac doprowadziły do identyfikacji kilku nowych genów odpowiedzialnych za choroby siatkówki, w tym genu użytego w pierwszej udanej próbie terapii genowej w szpitalu okulistycznym Moorfields w Londynie w 2009 roku4. Poza książką omawianą w niniejszym tekście, na uwagę zasługują także: Kryzys teorii ewolucji5, Teoria ewolucji. Kryzysu ciąg dalszy6, Przeznaczenie natury. Co prawa biologii mówią o naszym miejscu we Wszechświecie7, Władcy ognia. Jak człowiek zrealizował projekt ujarzmienia ognia i przekształcenia naszej planety8 oraz Fenomen wody. Doskonałe przystosowanie wody do istnienia człowieka i życia na Ziemi9. Pierwsza z książek – Kryzys teorii ewolucji – została poświęcona strukturom adaptacyjnym w biologii oraz argumentom za tym, że darwinizm nie jest w stanie ich wyjaśnić. Teoria ewolucji. Kryzysu ciąg dalszy stanowi rozwinięcie wcześniejszej argumentacji autora, prowadzącej do wniosku, że mechanizm losowych mutacji i doboru naturalnego nie dostarcza wiarygodnych wyjaśnień dla różnorodności świata przyrody ożywionej. Jak podkreśla Denton, obie te publikacje nie są próbą obrony teorii inteligentnego projektu, ale krytyką darwinizmu10. W książce Przeznaczenie natury uczony zastanawia się, czy Wszechświat celowo jest właśnie taki, aby sprzyjać pojawianiu się inteligentnych form życia11. Władcy ognia i Fenomen wody to z kolei próby odpowiedzi na pytanie, czy bez ognia i wody byłyby możliwe życie na Ziemi oraz postęp technologiczny naszej cywilizacji12. Denton publikował również liczne artykuły w czasopismach, takich jak „Nature”13, „Biochemical Journal”14, „Nature Genetics”15, „BioSystems”16, „Human Genetics”17, „Journal of Theoretical Biology”18 oraz „Biology and Philosophy”19. Swoje prace prezentował na największych uniwersytetach na całym świecie20.
Publikacja Dzieci światła jest uzupełnieniem wcześniejszych książek Dentona wydanych w ramach „Serii Wyjątkowy Gatunek”: Władcy ognia i Fenomen wody. Podobnie jak poprzednie pozycje, książka Dzieci światła podkreśla antropocentryczny charakter przyrody21. Denton wprowadza czytelnika w tematykę książki, zaczynając od znaczenia Słońca dla naszej kultury i cywilizacji. W wielu religiach i kulturach Słońce jest symbolem życia. Zarówno kamienne kręgi Stonehenge, postać Sfinksa z Gizy, jak i prekolumbijskie miasta (takie jak Teotihuacán) zostały zbudowane w oparciu o położenie względem centralnej gwiazdy Układu Słonecznego. Mimo że nasi przodkowie nie posiadali wiedzy, jaką dysponujemy obecnie, zdawali sobie sprawę z życiodajnej roli Słońca. Dzisiaj doskonale już wiemy, że bez promieniowania cieplnego i świetlnego naszej gwiazdy nie zachodziłaby reakcja fotosyntezy, nie posiadalibyśmy zdolności widzenia, a temperatura na Ziemi byłaby bliska zera absolutnego. Życiodajna moc światła to także zasługa przystosowania atmosfery naszej planety, która pochłania niebezpieczne rodzaje promieniowania – o czym autor wspomina w Dzieciach światła i o czym czytaliśmy już we wcześniejszych jego książkach22.
Jako pierwszy z przykładów przystosowania światła słonecznego do życia na Ziemi uczony wymienia temperaturę powierzchniową Słońca, która wynosi około 6000°C. Taka temperatura powoduje, że większość emisji radiacyjnej gwiazdy przybiera formę światła widzialnego i ciepła. Mimo że jest to wartość powszechna we Wszechświecie, to stanowi jeden z kluczowych warunków powstania życia, jakie znamy na Ziemi. Odpowiednie światło w widzialnym paśmie spektrum elektromagnetycznego umożliwia zachodzenie procesów chemicznych oraz pobudza reakcje związków chemicznych23. Denton przytacza analizy George’a Walda, który badał biochemię widzenia, i akcentuje, że „to nie życie przystosowało się do odpowiedniego światła, lecz odpowiednie światło jest jedynym, które dostarcza właściwego poziomu energii dla reakcji fotochemicznych”24.
Obok światła niezbędne dla rozwoju i podtrzymania życia na Ziemi jest także ciepło: utrzymywanie temperatury w określonych zakresach oraz umożliwianie ruchu atomów i zachodzenia wszelkich reakcji chemicznych25. Denton podkreśla fakt, że „wydajność promieniowania Słońca jest dokładnie taka, jaka jest potrzebna do istnienia życia na Ziemi: wszystko w odpowiednim, użytecznym zakresie widma elektromagnetycznego – światła i ciepła – i dosłownie nic w szkodliwych zakresach po obu stronach bliskiej podczerwieni i bliskiego ultrafioletu”26. Autor wprowadza także elementy fizyki kwantowej i filozofii fizyki, omawiając przystosowanie światła w kontekście dualizmu korpuskularno-falowego. Zjawisko to polega na tym, że „światło zachowuje się czasem jak klasyczna fala, a czasem jak klasyczna cząstka. Ten dziwny dualizm nie ogranicza się do fotonów światła, stosuje się także do wszystkich cząstek subatomowych, to jest elektronów, protonów, neutronów itd.”27. Bez tego nie byłaby możliwa reakcja fuzji jądrowej, a co za tym idzie, gwiazdy nie osiągałyby temperatur niezbędnych do emisji promieniowania umożliwiającego istnienie życia oraz nie powstawałyby atomy ciężkie i warunki sprzyjające procesowi fotosyntezy. W podsumowaniu swych rozważań Denton stwierdza, że fakt zbieżności pasma promieniowania emitowanego przez Słońce z pasmem życiodajnego światła widzialnego i ciepła uwiarygadnia tezę przystosowania Wszechświata dla istot naszego rodzaju28.
Aby promieniowanie słoneczne spełniło swoją życiodajną funkcję, konieczny jest jeszcze jeden istotny warunek – musi ono przedostać się na powierzchnię planety. Ziemska atmosfera nie tylko przepuszcza promieniowanie elektromagnetyczne w zakresach widzialnym i podczerwonym, niezbędne do utrzymania odpowiedniej temperatury i fotosyntezy, lecz także absorbuje te fragmenty pasma, które są niebezpieczne dla żywych systemów. Równie ważnym filtrem, odgrywającym rolę w utrzymywaniu życia na naszej planecie, jest woda, która prawie całkowicie przepuszcza widzialne pasmo promieniowania, zatrzymując większość dalekiej podczerwieni i ultrafioletu. Tę samą funkcję woda spełnia w pozostałych stanach skupienia – jako para wodna i lód. Autor zagłębia się w tematykę absorpcji promieniowania przez ziemską atmosferę i omawia najważniejsze składniki atmosfery (azot, tlen, dwutlenek węgla, para wodna i ozon). To właśnie mieszanka tych pięciu gazów i ich wzajemne proporcje stanowi niezwykły element przystosowania przyrody, który umożliwia fotosyntezę i utrzymanie zakresu temperatur panujących na Ziemi29. Denton stwierdza, że bez względu na to, czy omówione zagadnienia są wynikiem projektu lub innych przyczyn, życie, jakie znamy, zajmuje szczególne miejsce w porządku przyrody30.
W dalszej kolejności autor omawia przystosowanie przyrody do życia roślin lądowych, gdyż „to dzięki pracy ich liści wychwytywana jest energia Słońca i przekazywana dalej zaawansowanym, oddychającym powietrzem organizmom lądowym takim jak my”31. Uczony podkreśla, że o wiele trudniej jest pozyskać tlen z wody niż z powietrza, co w znacznym stopniu ogranicza złożoność organizmów żyjących w wodzie, w tym rozwój dużego mózgu czy wyższej inteligencji32. Wszystkie opisane wcześniej przystosowania związane z atmosferą Ziemi i docieraniem na powierzchnię wąskiego pasma promieniowania słonecznego byłyby bezużyteczne, gdyby nie rośliny zielone, które potrafią produkować tlen w procesie fotosyntezy. Autor zwraca uwagę na fakt, że fotochemia używana jest także w przemyśle, między innymi w fotografii i polimeryzacji za pomocą światła ultrafioletowego. Aby rośliny mogły przeprowadzać fotosyntezę, niezbędna jest również dostarczana do organizmów dzięki cyklowi hydrologicznemu woda, która posiada niezwykłe właściwości, takie jak kapilarność czy wytrzymałość na rozciąganie, dzięki czemu dociera ona do górnych partii wysokich drzew33.
Jeśli zaś chodzi o przystosowanie żywych organizmów do widzenia dzięki wykorzystaniu narządu wzroku, uczony zauważa, że mamy dużo szczęścia, gdyż „wszystkie biologiczne urządzenia do wykrywania światła opierają się na podstawowym fakcie, że poziomy energii promieniowania elektromagnetycznego w zakresie widzialnym są ściśle odpowiednie do potrzeb fotochemii”34. Aby jednak obserwować świat w wysokiej rozdzielczości, poza odpowiednim poziomem energii niezbędna jest także odpowiednia długość fali światła w zakresie widzialnym35. Autor opisuje budowę oka i proces widzenia, porusza problemy widzenia przy dłuższych i krótszych falach: „w świetle podstawowych ograniczeń natury biologicznej, długość fali światła jest niemal dokładnie taka, jaka jest potrzebna do ostrego widzenia przez organizmy o rozmiarach i budowie zbliżonych do naszych, zamieszkujących planetę o odpowiedniej wielkości i grawitacji, by utrzymać atmosferę bogatą w tlen, zdatną dla zaawansowanego życia opartego na węglu”36. Podkreślmy także, że zmysł wzroku posiadamy dzięki wysokiemu tempu metabolicznemu, gdyż widzenie pochłania olbrzymie ilości substancji odżywczych i tlenu37.
Denton porusza kwestie związane z antropocentryzmem. Uczony uważa, że „twierdzenie, w myśl którego nasze istnienie zależy od głębokiego przystosowania przyrody do naszej specyficznej formy istnienia, zalicza się do najbardziej ambitnych twierdzeń w historii myśli ludzkiej”38. Zarówno Dzieci światła, jak i poprzednie książki Dentona służą poparciu tego twierdzenia, a sam autor uważa, że bez względu na kolejne odkrycia, dostępne obecnie świadectwa potwierdzają antropocentryczny światopogląd.
Na końcu Dzieci światła autor umieścił dwa dodatki, w których bardziej szczegółowo podjął zagadnienia oddychania bez światła słonecznego oraz fermentacji i oddychania komórkowego. Jak zauważa, organizmy potrafiące egzystować w warunkach bez światła, ziemskiej atmosfery, tlenu i ochronnej tarczy ozonowej (czyli tzw. ekstremofile) zawsze będą jedynie prymitywną formą życia jednokomórkowego39, a „garstka jednokomórkowych eukariontów beztlenowych to pasożyty lub przymusowi symbionci organizmów wielokomórkowych”40.
Dzieci światła, podobnie jak wcześniejsze książki Dentona, wyróżniają przystępny język, poprzedzające trudniejsze tematy gruntowne wprowadzenia oraz podsumowania omawianych zagadnień. Dzieci światła to kontynuacja wspomnianych wcześniej książek z cyklu wydawniczego „Seria Wyjątkowy Gatunek” (Władcy ognia i Fenomen wody), można je jednak czytać jako samodzielną pozycję – dostarcza równie dużo porządnej wiedzy i ciekawostek, daje przyjemność z lektury.
Źródło zdjęcia: Pixabay
Ostatnia aktualizacja strony: 6.11.2023
Książkę Dzieci światła można nabyć w księgarni Fundacji En Arche:
Michael Denton, Dzieci światła. O niezwykłych własnościach światła słonecznego, dzięki którym istniejemy, tłum. Z. Kościuk, „Wyjątkowy Gatunek”, Fundacja En Arche, Warszawa 2023.
Przypisy
- M.J. Denton, Dzieci światła. O niezwykłych własnościach światła słonecznego, dzięki którym istniejemy, tłum. Z. Kościuk, „Seria Wyjątkowy Gatunek”, Fundacja En Arche, Warszawa 2023.
- Tenże, Children of Light: The Astonishing Properties of Sunlight that Make Us Possible, Discovery Institute, Seattle 2018.
- Por. Michael Denton, „W Poszukiwaniu Projektu” 2023, 28 sierpnia [dostęp 15 XII 2023].
- Por. tamże.
- M.J. Denton, Kryzys teorii ewolucji, tłum. B. Koźniewski, „Seria Inteligentny Projekt”, Fundacja En Arche, Warszawa 2021.
- Tenże, Teoria ewolucji. Kryzysu ciąg dalszy, tłum. B. Koźniewski, „Seria Inteligentny Projekt”, Fundacja En Arche, Warszawa 2021.
- Tenże, Przeznaczenie natury. Co prawa biologii mówią o naszym miejscu we Wszechświecie, tłum. A. Gomola, „Seria Inteligentny Projekt”, Fundacja En Arche, Warszawa 2022.
- Tenże, Władcy ognia. Jak człowiek zrealizował projekt ujarzmienia ognia i przekształcenia naszej planety, tłum. Z. Kościuk, „Seria Wyjątkowy Gatunek”, Fundacja En Arche, Warszawa 2023.
- Tenże, Fenomen wody. Doskonałe przystosowanie wody do istnienia człowieka i życia na Ziemi, tłum. Z. Kościuk, „Seria Wyjątkowy Gatunek”, Fundacja En Arche, Warszawa 2023, s. 249-250.
- Por. Wywiad z biochemikiem Michaelem Dentonem, „W Poszukiwaniu Projektu” 2019, 19 listopada [dostęp 15 XII 2023].
- Por. M. Greszata, Jakie jest przeznaczenie natury? Czyli słów klika na temat książki Michaela Dentona, „W Poszukiwaniu Projektu” 2022, 25 listopada [dostęp 10 IX 2023].
- Por. tenże, Od płomieni do cywilizacji. Nowa książka Michaela Dentona „Władcy ognia”, „W Poszukiwaniu Projektu” 2023, 14 kwietnia [dostęp 10 IX 2023] oraz tenże, Na czym polega fenomen wody? Nowa książka Michaela Dentona, „W Poszukiwaniu Projektu” 2023, 20 października [dostęp 15 XII 2023].
- M.J. Denton, C. Marshall, Laws of Form Revisited, „Nature” 2001, Vol. 410, No. 6827, s. 417, https://doi.org/10.1038/35068645.
- M.J. Denton, N. Spencer, H.R.V. Arnstein, Biochemical and Enzymic Changes During Erythrocyte Differentiation. The Significance of the Final Cell Division, „Biochemical Journal” 1975, Vol. 146, No. 1, s. 205–211, https://doi.org/10.1042/bj1460205.
- M.J. Denton et al., Mutation of the Gene Encoding Cellular Retinaldehyde–Binding Protein in Autosomal Recessive Retinitis Pigmentosa, „Nature Genetics” 1997, Vol. 17, s. 198–200, https://doi.org/10.1038/ng1097-198.
- M.J. Denton, P.K. Dearden, S.J. Sowerby, Physical Law Not Natural Selection as the Major Determinant of Biological Complexity in the Subcellular Realm: New Support for the Pre-Darwinian Conception of Evolution by Natural Law, „BioSystems” 2003, Vol. 71, No. 3, s. 297–303, https://doi.org/10.1016/S0303-2647(03)00100-X.
- M.J. Denton et al., No Evidence of Linkage Between the Locus for Autosomal Dominant Retinitis Pigmentosa and D3S47 (C17) in Three Australian Families, „Human Genetics” 1991, Vol. 86, No. 3, s. 265–267, https://doi.org/10.1007/BF00202406.
- M.J. Denton, C.J. Marschall, M. Legge, The Protein Folds as Platonic Forms: New Support for the Pre-Darwinian Conception of Evolution by Natural Law, „Journal of Theoretical Biology” 2002, Vol. 219, No. 3, s. 325–342, https://doi.org/10.1006/jtbi.2002.3128.
- M.J. Denton, G. Kumaramanickavel, M. Legge, Cells as Irreducible Wholes: The Failure of Mechanism and the Possibility of an Organicist Revival, „Biology and Philosophy” 2013, Vol. 28, No. 1, s. 31–52, https://doi.org/10.1007/s10539-011-9285-z.
- Por. Michael Denton, „Discovery Institute” [dostęp 15 XII 2023].
- Por. M. Denton, Dzieci światła, s. 7.
- Por. tamże, s. 13–19.
- Por. tamże, s. 26–32.
- Tamże, s. 33.
- Por. tamże, s. 35.
- Tamże, s. 42.
- Tamże, s. 47.
- Por. tamże, s. 55–59.
- Por. tamże, s. 63–80.
- Por. tamże, s. 93.
- Tamże, s. 98.
- Por. tamże, s. 99.
- Por. tamże, s. 101–116.
- Tamże, s. 127.
- Por. tamże, s. 128.
- Tamże, s. 149.
- Por. tamże, s. 154.
- Tamże, s. 167.
- Por. tamże, s. 183.
- Tamże, s. 190.
Literatura:
1. Denton M.J., Children of Light: The Astonishing Properties of Sunlight that Make Us Possible, Discovery Institute, Seattle 2018.
2. Denton M.J., Dzieci światła. O niezwykłych własnościach światła słonecznego, dzięki którym istniejemy, tłum. Z. Kościuk, „Seria Wyjątkowy Gatunek”, Fundacja En Arche, Warszawa 2023.
3. Denton M.J., Fenomen wody. Doskonałe przystosowanie wody do istnienia człowieka i życia na Ziemi, tłum. Z. Kościuk, „Seria Wyjątkowy Gatunek”, Fundacja En Arche, Warszawa 2023.
4. Denton M.J., Kryzys teorii ewolucji, tłum. B. Koźniewski, „Seria Inteligentny Projekt”, Fundacja En Arche, Warszawa 2021.
5. Denton M.J., Przeznaczenie natury. Co prawa biologii mówią o naszym miejscu we Wszechświecie, tłum. A. Gomola, „Seria Inteligentny Projekt”, Fundacja En Arche, Warszawa 2022.
6. Denton M.J., Teoria ewolucji. Kryzysu ciąg dalszy, tłum. B. Koźniewski, „Seria Inteligentny Projekt”, Fundacja En Arche, Warszawa 2021.
7. Denton M.J., The Wonder of Water: Water’s Profound Fitness for Life on Earth and Mankind, Discovery Institute, Seattle 2017.
8. Denton M.J., Władcy ognia. Jak człowiek zrealizował projekt ujarzmienia ognia i przekształcenia naszej planety, tłum. Z. Kościuk, „Seria Wyjątkowy Gatunek”, Fundacja En Arche, Warszawa 2023.
9. Denton M.J. et al., Mutation of the Gene Encoding Cellular Retinaldehyde–Binding Protein in Autosomal Recessive Retinitis Pigmentosa, „Nature Genetics” 1997, Vol. 17, s. 198–200, https://doi.org/10.1038/ng1097-198.
10. Denton M.J. et al., No Evidence of Linkage Between the Locus for Autosomal Dominant Retinitis Pigmentosa and D3S47 (C17) in Three Australian Families, „Human Genetics” 1991, Vol. 86, No. 3, s. 265–267, https://doi.org/10.1007/BF00202406.
11. Denton M.J., Dearden P.K., Sowerby S.J., Physical Law Not Natural Selection as the Major Determinant of Biological Complexity in the Subcellular Realm: New Support for the Pre-Darwinian Conception of Evolution by Natural Law, „BioSystems” 2003, Vol. 71, No. 3, s. 297–303, https://doi.org/10.1016/S0303-2647(03)00100-X.
12. Denton M.J., Kumaramanickavel G., Legge M., Cells as Irreducible Wholes: The Failure of Mechanism and the Possibility of an Organicist Revival, „Biology and Philosophy” 2013, Vol. 28, No. 1, s. 31–52, https://doi.org/10.1007/s10539-011-9285-z.
13. Denton M.J., Marshall C., Laws of Form Revisited, „Nature” 2001, Vol. 410, No. 6827, s. 417, https://doi.org/10.1038/35068645 [dostęp 10 IX 2023].
14. Denton M.J., Marschall C.J., Legge M., The Protein Folds as Platonic Forms: New Support for the Pre-Darwinian Conception of Evolution by Natural Law, „Journal of Theoretical Biology” 2002, Vol. 219, No. 3, s. 325–342, https://doi.org/10.1006/jtbi.2002.3128.
15. Denton M.J., Spencer N., Arnstein H.R.V., Biochemical and Enzymic Changes During Erythrocyte Differentiation. The Significance of the Final Cell Division, „Biochemical Journal” 1975, Vol. 146, No. 1, s. 205–211, https://doi.org/10.1042/bj1460205.
16. Greszata M., Jakie jest przeznaczenie natury? Czyli słów klika na temat książki Michaela Dentona, „W Poszukiwaniu Projektu” 2022, 25 listopada [dostęp 15 XII 2023].
17. Greszata M., Od płomieni do cywilizacji. Nowa książka Michaela Dentona „Władcy ognia”, „W Poszukiwaniu Projektu” 2023, 14 kwietnia [dostęp 15 XII 2023].
18. Michael Denton, „Discovery Institute” [dostęp 15 XII 2023].
19. Michael Denton, „W Poszukiwaniu Projektu” [dostęp 15 XII 2023].
20. Van Dishoeck E.F et al., Water from Clouds to Planets, w: Protostars and Planets, VI, ed. H. Beuther et al., The University of Arizona Press, Tucson 2014, s. 835–858.
21. Wywiad z biochemikiem Michaelem Dentonem, „W Poszukiwaniu Projektu” [dostęp 15 XII 2023].