Gatunki siostrzane, czyli wyzwanie dla darwinistów rzucone przez Güntera BechlyCzas czytania: 12 min

Günter Bechly to znany niemiecki paleontolog specjalizujący się w historii i systematyce owadów – najbardziej zróżnicowanej grupie organizmów – i autor ponad stu naukowych artykułów¹. W latach 1999–2016 był kuratorem sekcji skamieniałości owadów w Państwowym Muzeum Historii Naturalnej w Stuttgarcie. Przez lata naukowej kariery nie miał problemu z akceptacją twierdzeń darwinizmu, a w 2009 roku, z okazji dwusetnej rocznicy urodzin Karola Darwina i sto pięćdziesiątej wydania O powstawaniu gatunków, zorganizował w muzeum wystawę, która przyciągnęła ponad 100 tysięcy gości. Już wtedy Bechly był świadomy istnienia ruchu inteligentnego projektu, lecz zdecydowanie odrzucał tezy głoszone przez jego członków.

Poglądy uczonego na temat teorii inteligentnego projektu (ID) były oparte na publikacjach krytyków tej koncepcji. Dopiero podczas wspomnianej wystawy Bechly miał możliwość zapoznania się z książkami autorstwa teoretyków projektu. Paleontolog był zaskoczony celnością argumentów przedstawianych w tych publikacjach i przyznał, że mają one solidne podstawy. W rezultacie Bechly nawiązał bezpośredni kontakt z kilkoma przedstawicielami ruchu ID w celu dokładniejszego zapoznania się z ich stanowiskiem. To był początek akademickiej i intelektualnej podróży, która po kilku latach doprowadziła uczonego do wniosku, że darwinowska teoria ewolucji – na której przez lata opierał on swoją naukową karierę – jest koncepcją błędną².

Bechly miał odwagę otwarcie ogłosić w 2015 roku swój rozwód z darwinizmem, co kosztowało go – po siedemnastu latach sprawowania funkcji kuratora sekcji – utratę pozycji w muzeum. Nie był to jednak koniec jego naukowej działalności. Bechly wkrótce dołączył do Discovery Institute mieszczącego się w Seattle w USA i od 2016 roku pełni funkcję pracownika naukowego w Center for Science and Culture. Ośrodek ten jest znanym think tankiem zaangażowanym między innymi we wspieranie teorii inteligentnego projektu. Współpraca z innymi naukowcami zaowocowała wkrótce projektem badawczym związanym z „problemem braku czasu” [waiting time problem]. Kwestię tę można streścić następująco: czas, w którym w zapisie kopalnym pojawiają się nowe gatunki i nowe plany budowy ciała, jest niewystarczający, aby tego typu zmiany wyjaśnić przez odwołanie się do mutacji (znając ich tempo i czas wymagany do utrwalania się w populacji). Pierwsze wyniki tego badawczego projektu zaowocowały w 2021 roku publikacją artykułu w prestiżowym „Journal of Theoretical Biology”³.

To właśnie tak zwany problem braku czasu zainspirował uczonego do przedstawienia darwinistom wyzwania dotyczącego „gatunków siostrzanych”. Wyzwanie to brzmi: pokażcie mi pary współcześnie żyjących gatunków, które zgodnie z koncepcją zegara molekularnego rozdzieliły się od wspólnego przodka 5–10 milionów lat temu i wykazują powstanie większych różnic w planie budowy ciała (zapis kopalny pokazuje, że w czasie 5–10 milionów lat regularnie powstawały radykalnie nowe organy i plany budowy ciała)⁴.

Uczony podkreśla, że wśród około 350 tysięcy zidentyfikowanych dotychczas w zapisie kopalnym gatunków regułą jest szybkie – w skali geologicznej – powstawanie radykalnie nowych struktur, organów i planów budowy ciała. Często trwało to 5–10 milionów lat i jest to czas porównywalny ze średnim okresem trwania jednego gatunku. Natomiast spośród około 8,7 milionów gatunków żyjących współcześnie, w porównaniu ze spokrewnionymi gatunkami – to znaczy tymi, których linie rodowe rozdzieliły się od wspólnego przodka 5–10 milionów lat temu – jedyne, co obserwujemy, to niewielkie zmiany w rodzaju ubarwienia czy modyfikacje proporcji poszczególnych organów. Żadne znaczące zmiany, podobne do tych znanych z zapisu kopalnego, nie pojawiły się. Jeśli dane zjawisko obserwujemy wśród 350 tysięcy gatunków, to tym bardziej powinnyśmy je zarejestrować wśród 8,7 milionów gatunków. A jednak nie obserwujemy. Oznacza to, że makroewolucyjne zmiany, które miały powszechnie zachodzić we wszystkich grupach organizmów we wszystkich okresach trwania życia na Ziemi, zupełnie nie miały miejsca podczas powstawania milionów żyjących obecnie gatunków.

Jak to zwykle bywa w przypadku darwinowskiej teorii ewolucji: kluczowych danych empirycznych brakuje wtedy, kiedy są najbardziej potrzebne.

Wybuchowy wzorzec zapisu kopalnego

Zapis kopalny pokazuje, że historia życia – w przeciwieństwie do tego, co oczekiwał Darwin – nie była ciągiem stopniowych przemian polegających na kumulacji drobnych zmian w długich przedziałach czasowych. Zapis kopalny konsekwentnie dokumentuje względnie szybkie pojawienie się nowych planów budowy ciała⁵. Plan budowy ciała oznacza określoną architekturę organizacji struktur i narządów; na przykład kręgowce ze swoim wewnętrznym szkieletem mają inny plan budowy ciała niż posiadające zewnętrzny szkielet stawonogi.

Przykłady nagłego pojawiania się obejmują powstanie procesu fotosyntezy; powstanie eukariontów; powstanie bioty ediakarańskiej (wybuch w Avalonie), wybuch w kambrze, podczas którego w ciągu 5–10 milionów pojawiło się większość głównych grup organizmów; powstanie oczu u stawonogów, głowonogów i kręgowców; kolonizacje lądów przez rośliny (embriofity), stawonogi i kręgowce; powstanie skrzydeł owadów, pterozaurów, nietoperzy i ptaków; powstanie kręgowców morskich, takich jak ichtiozaury, mozazaury i manaty; powstanie mechanizmu echolokacji u nietoperzy i wielorybów; powstanie nowych złożonych układów rozrodczych (kwiaty okrytozalążkowe, wtórny aparat kopulacyjny ważki, holometaboliczna metamorfoza owadów, jajo owodni i łożysko lęgowe) czy powstanie odrębnych nowych planów budowy ciała wśród kręgowców (np. węży, żółwi, nietoperzy i wielorybów)⁶.

Jak stwierdził znany paleontolog Niles Eldredge, który wraz ze Stephenem J. Gouldem również zwracał uwagę, że darwinowska wersja ewolucjonizmu jest niezgodna z zapisem kopalnym: „Większość rodzin, rzędów, gromad i typów pojawia się w zapisie kopalnym raczej nagle, często bez anatomicznych form pośrednich stopniowo łączących późniejsze taksony z ich domniemanymi przodkami”⁷.

Czas trwania gatunku i ewolucja waleni

Problem ten staje się jeszcze bardziej poważny, gdy uświadomimy sobie, że szacowana średnia długość trwania parzystokopytnych gatunków ssaków wynosi 4,1–4,39 miliona lat⁸. Na przykład uważa się, że wieloryby pochodzą właśnie od zwierząt parzystokopytnych. Zapis kopalny pokazuje, że przejście od czworonożnych przodków wielorybów podobnych do Pakicetidae do w pełni morskich zwierząt takich jak Basilosauridae, nastąpiło w ciągu zaledwie 4,5 miliona lat. Oznacza to, że przejście planu ciała od zwierzęcia przypominającego świnię do zwierzęcia przypominającego delfina nastąpiło w ciągu trwania jednego gatunku. A przecież przejście od organizmu lądowego do morskiego oznacza wykształcenie szeregu wyspecjalizowanych organów i funkcji plus oczywiście odpowiednie modyfikacje kształtu ciała.

Bechly przeprowadził szereg analiz, posługując się serwisem TimeTree.org, który jest bankiem danych prawie 100 tysięcy żyjących gatunków wraz z szacunkami „zegara molekularnego” pozwalającego ocenić czas rozejścia się różnych gatunków od ich ostatniego wspólnego przodka⁹. Okazuje się, że do wykształcenia się nawet niewielkich modyfikacji potrzeba bardzo dużo czasu. Przykładowo szacuje się, że rozejście się linii wróbla zwyczajnego (Passer domesticus) i mazurka (Passer montanus) nastąpiło 10,2 miliona lat temu. Po lewej wróbel zwyczajny, po prawej mazurek:

Dla laików ptaki te są trudno rozróżnialne. Co więcej mogą się one wciąż krzyżować, pomimo że rozejście się linii rodowych tych organizmów trwa ponad dwa razy dłużej niż czas wykształcenia się wszystkich różnic w planie budowy ciała między lądowymi przodkami waleni a pierwszymi waleniami.

Więcej przykładów

Bechly podaje wiele podobnych przykładów, tutaj ograniczę się do kilku. We współczesnych rekonstrukcjach filogenetycznych hipopotamy klasyfikowane są jako siostrzana grupa wielorybów. Można zatem oczekiwać, że w tej grupie znajdziemy porównywalne różnice ewolucyjne. Jednak mimo że hipopotam nilowy (Hippopotamus amphibius) i hipopotam karłowaty (Choeropsis liberiensis) rozeszły się 9,6 miliona lat temu, wciąż dzielą one ten sam plan budowy ciała i różnią się jedynie wielkością i proporcjami. Po lewej hipopotam nilowy, po prawej karłowaty:

Gatunki ważek łątka stawowa (Coenagrion hastulatum) i łątka dzieweczka (Coenagrion puella) rozdzieliły się 11,8 miliona lat temu – czyli znowu ponad dwa razy dłużej niż ewolucja od zwierząt lądowych do waleni. Jednak odróżnienie tych gatunków nie jest łatwe nawet dla ekspertów. Po lewej łątka stawowa, po prawej łątka dzieweczka:

Szacuje się, że jodły (Abies) i cedry (Cedrus) należą do tej samej podrodziny drzew iglastych, ale ich linie rozdzieliły się już 141 milionów lat temu. To ponad trzydzieści razy więcej niż czas na powstanie waleni, ale w planie budowy ciała tych drzew nie ma prawie żadnej różnicy. Po lewej jodła, po prawej cedr:

Legwany lądowe z Galapagos (Conolophus) i legwany morskie (Amblyrhynchus) rozdzieliły się 18,2 miliona lat temu. Legwany morskie mają w nozdrzach specjalny gruczoł do wydalania soli morskiej i bardziej spłaszczony ogon, ale poza tym nadal wyglądają bardzo podobnie do swoich żyjących wyłącznie na lądzie kuzynów. Po lewej legwan lądowy, po prawej morski:

A może współczesne walenie znacznie różnią się między sobą? Delfin pospolity (Delphinus delphis) i butlonosy (Tursiops truncatus) rozdzieliły się 3,99 miliona lat temu. To mniej więcej tyle samo czasu co domniemana ewolucja od Pakicetidae do Basilosauridae. Co jest w stanie osiągnąć w tym czasie darwinowska ewolucja? Jedynie bardzo niewielkie różnice – po lewej delfin pospolity, po prawej butlonosy:

A co z człowiekiem?

Zastanówmy się teraz nad różnicami pomiędzy ludźmi a naszymi najbliższymi ewolucyjnymi kuzynami: szympansami i gorylami. Szympans karłowaty (Pan paniscus) i goryl zachodni (Gorilla gorilla) według TimeTree rozdzieliły się 9,06 miliona lat temu, a ludzie (Homo sapiens) od szympansów 6,7 miliona lat temu. Darwiniści generalnie minimalizują różnicę pomiędzy naczelnymi. „Szympans i bonobo to najbliżsi żyjący krewni człowieka. Te trzy gatunki wyglądają podobnie, zarówno pod względem budowy ciała, jak i zachowania” – stwierdzają autorzy tekstu opublikowanego przez Amerykańskie Muzeum Historii Naturalnej¹⁰. Skoro tak, to potwierdza to tylko regułę, że żadne większe zmiany w ciągu ostatnich 5–10 milionów lat nie nastąpiły. Jeśli zaś ktoś uważa, że różnice pomiędzy naczelnymi są jednak radykalne  zwłaszcza w zakresie kultury i zdolności mentalnych – to faktycznie stanowi to znaczący wyjątek od reguły. Jeśli jednak jedyny przykład większych zmian dotyczy wyłącznie człowieka, potwierdza to bardziej jego unikatowość w królestwie zwierząt, a nie ogólną darwinowską opowieść.

Bechly zastrzega, że nie twierdzi bynajmniej, że każda para gatunków, które rozeszły się 5–10 milionów lat temu, powinna wykazywać różnice takiej skali, jak pomiędzy lądowymi przodkami waleni a samymi waleniami. Mając jednak bardzo dużo materiału porównawczego, powinniśmy być w stanie bez problemu znaleźć bogactwo przykładów znaczących różnic, jak wykształcanie się nowych planów budowy ciała. Nie ma żadnego powodu sądzić, że proces powstawania nowych planów budowy ciała zachodził jedynie w odległej przeszłości, a współcześnie nie występuje.

Bechly podsumowuje, że mamy zatem do czynienia z dwoma faktami:

1. Istnieje wiele przykładów par gatunków kopalnych o bardzo różnych planach budowy ciała, które powstały ciągu 5–10 milionów lat. Jest to tym bardziej znaczące, że z zapisu kopalnego znamy około 350 tysięcy gatunków, co stanowi jedynie małą część ze wszystkich gatunków, które kiedykolwiek żyły na Ziemi. Czyli pomimo małej próbki mamy wiele przykładów.
2. Nie istnieją żadne pary żyjących gatunków, które wskazywałyby podobne różnice w planie budowy ciała, a których linie rozeszły się także 5–10 milionów lat temu. Jest to tym bardziej znaczące, jeśli weźmiemy pod uwagę, że istnieje obecnie około 8,7 miliona żyjących gatunków. Czyli znacznie większy materiał badawczy i zero dobrych przykładów.

Biorąc pod uwagę fakt, że większość nowych planów ciała w zapisie kopalnym pojawia się w oknach czasu 5–10 milionów lat, Bechly argumentuje, że prawdopodobieństwo nieznalezienia nawet jednego przykładu ukazującego podobne różnice, które znamy z zapisu kopalnego i które także powstały w podobnym przedziale czasowym 5–10 milionów lat, jest bliskie zeru. „Uważam ten prosty argument za gwóźdź do trumny darwinowskiej teorii ewolucji” – stwierdza Bechly.

Trudno się z nim nie zgodzić.

Piotr Kublicki

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 05.10.2022

Literatura: