Odpowiedź biochemika na „biochemiczne wyzwanie dla ewolucjonizmu”. Czy teoria inteligentnego projektu powinna być nauczana w amerykańskich szkołach publicznych?Czas czytania: 7 min

Niniejszy tekst stanowi piątą i ostatnią część w serii artykułów Davida Ussery’ego zatytułowanej Odpowiedź biochemika na „biochemiczne wyzwanie dla ewolucjonizmu”¹.

Artykuł ten odbiega od głównego tematu tekstów w serii, ale skoro niektórzy chcieliby wykorzystać książkę Michaela J. Behego Czarna skrzynka Darwina. Biochemiczne wyzwanie dla ewolucjonizmu² jako publikację, którą należałoby omawiać na lekcjach biologii w liceach, to pomyślałem, że się do tego odniosę. To tylko moje przeczucie, ale przewiduję, że NIEKTÓRZY teoretycy projektu (w tym Michael Behe) nie mieliby nic przeciwko, gdyby CAŁĄ teorię ewolucji zastąpiono teorią inteligentnego projektu. Spodziewam się więc raczej różnych reakcji (a może nawet nikt mi nie odpowie!).

Zwolennicy „teorii inteligentnego projektu” rozumują w następujący sposób:

1. Gradualizm nie jest w stanie w pełni wyjaśnić powstania złożonych układów biochemicznych.
2. Sensownie jest więc uznać, że jakieś „inteligentne coś” stworzyło je de novo przy wykorzystaniu praw innych niż te obecnie możliwe do zaobserwowania w ramach badań naukowych.
3. W literaturze naukowej nie ukazał się żaden recenzowany artykuł na ten temat (mimo że w bazie danych PubMed znajduje się już przeszło 11 milionów publikacji!).
4. Teoria inteligentnego projektu to „nowy nurt” w nauce.
5. ZATEM teoria inteligentnego projektu powinna być nauczana w szkołach publicznych jako logiczna alternatywa dla tego paskudnego, staromodnego darwinizmu.

Zwolennicy teorii inteligentnego projektu głoszą takie tezy poważnie i podejrzewam, że naprawdę wierzą w to, co mówią. Sedno sprawy polega jednak na tym, że ta teoria w istocie nie różni się od kreacjonizmu i w moim przekonaniu nie powinna być nauczana w szkołach publicznych jako TEORIA NAUKOWA. Zgadzam się oczywiście z punktem 1 – to właśnie wspólnie z Richardem H. Thornhillem chcieliśmy wykazać w artykule opublikowanym na łamach „Journal of Theoretical Biology”³. Czy jednak możemy nauczać koncepcji, zgodnie z którą „życie jest tak bardzo złożone, że musiał je stworzyć Bóg (albo jakieś »inteligentne coś«)”? To nie jest koncepcja naukowa. Teoretycy projektu przyznają, że jeszcze niczego nie opublikowali, ale pracują nad tym, a skoro trudno jest opublikować ich artykuły w czasopismach naukowych, to rozważają wydawanie własnych czasopism, podobnie do „kreacjonistów młodej Ziemi”. Kilka dni temu Phillip E. Johnson występował w programie Nightline i kiedy zapytano go, czy teoria inteligentnego projektu to jedynie przeróbka dziewiętnastowiecznych argumentów Williama Paleya, odpowiedział, że według niego teoria ta liczy sobie w istocie WIĘCEJ niż 200 lat, ponieważ idea inteligentnego projektu zrodziła się ponad 2000 lat temu! Nawet więc jeden z głównych zwolenników teorii inteligentnego projektu uważa, że naprawdę nie jest ona niczym „nowym”. Może więc teoretycy projektu powinni spróbować wprowadzić ją do programu nauczania HISTORII, nie zaś udawać, że jest to „nowatorska” teoria naukowa!

Chciałbym podkreślić, że – w moim przekonaniu – jeśli jakiejś koncepcji nigdy nie ogłoszono drukiem w literaturze naukowej i zasadniczo posiłkuje się ona wyjaśnieniami nadnaturalistycznymi (cóż, nie potrafimy zrozumieć tego złożonego układu, a więc jakieś „inteligentne coś” musiało go stworzyć ex nihilo), to nie należy jej nauczać w szkołach publicznych jako TEORII NAUKOWEJ. Naprawdę trudno mi było odróżnić ogólniejszą formę teorii inteligentnego projektu (w sformułowaniu Phillipa E. Johnsona) od tej oferowanej przez kreacjonistów. W gruncie rzeczy wiele argumentów kreacjonistycznych wykorzystuje „inteligentny projekt” jako jedno z głównych świadectw na rzecz stworzenia dokonanego przez Boga⁴.

Jestem już w stanie niemal usłyszeć lament teoretyków projektu, że proponują oni coś, co w ogóle nie ma charakteru religijnego, lecz stanowi alternatywne ujęcie ewolucji (więcej na ten temat można dowiedzieć się na forum dyskusyjnym prowadzonym przez zwolenników teorii inteligentnego projektu). Mogą oni twierdzić, że odrzucanie danych empirycznych ze względu na uprzedzenia jest niedorzeczne – wyobraźmy sobie na przykład, że policja prowadzi śledztwo w sprawie morderstwa, ale nie wolno jej zbadać noża tkwiącego w plecach ofiary, ponieważ za „naukowe” uznawane są wyłącznie „przyczyny naturalne” (kreacjoniści często stosują ten typ argumentacji). Bądźmy poważni – nie róbmy z naukowców bandy idiotów, którzy ślepo trzymają się swoich z góry przyjętych założeń. To niewątpliwie prawda, że nauka nie zajmuje się zjawiskami nadnaturalnymi – jak mogłaby to robić? Nie twierdzę, że coś zewnętrznego względem przyrody nie może mieć miejsca, lecz jedynie, że wykracza to poza granice badań naukowych. Cudy mogą się, rzecz jasna, zdarzać, ale nie sądzę, by rozprawianie o cudach było stosowne na lekcjach z nauk przyrodniczych.

Twierdzenie, że trzy miliardy lat temu jakieś „inteligentne coś” stworzyło amebę posiadającą wszystkie „nieredukowalnie złożone” cechy (co pod koniec swojej książki rozważa Michael Behe), to interesująca idea, ale nie mieści się w granicach nauki. Nie powinna być też nauczana w szkołach jako teoria naukowa. Gwoli uczciwości, zaproponowana przez Francisa Cricka koncepcja, że jakaś obca cywilizacja rozsiała na Ziemi bakterie, według mnie również nie powinna być nauczana w trakcie omawiania teorii ewolucji na lekcjach z nauk przyrodniczych. To także jest interesująca idea (i zasadniczo nie aż tak bardzo różni się od pomysłu Behego o amebie), ale w istocie nie oferuje ona wyjaśnienia naukowego, które wskazywałoby na mechanizmy ewolucji.

Na koniec dodam, że niedawno przeczytałem książkę Nilesa Eldredge’a The Triumph of Evolution, and the Failure of Creationism⁵ [Triumf teorii ewolucji i porażka kreacjonizmu]. Eldredge wskazuje, że to, co w szkole wpajamy naszym dzieciom o nauce, jest bardzo ważne. Zgadzam się z nim. Recenzję zakończę cytatem z książki Eldredge’a:

Nie zajdziemy zbyt daleko, jeżeli ucząc nasze dzieci, będziemy udawać, że nie potrafimy odróżnić autentycznej nauki od pseudonauki. To właśnie była woda na młyn dla wszystkich tych ustanowionych w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku praw nakazujących poświęcanie „równego czasu” [na nauczanie teorii ewolucji i kreacjonizmu]: legislatury stanów Arkansas i Luizjany zasadniczo nakazywały nauczycielom, aby udawali, że nie potrafią odróżnić autentycznej nauki – z jej wadami i całą resztą – od przestarzałej bądź po prostu kiepskiej nauki. Nie jestem w stanie wyobrazić sobie czegoś bardziej przewrotnego i w większej mierze celowo szkodliwego, niż pokazywanie dzieciom, że ich nauczyciele nie umieją odróżnić prawdy od fałszu. Oczywiście niektórzy naprawdę tego nie potrafią. Jednak poza względnie niewieloma skłaniającymi się ku teorii stworzenia nauczycielami nauk przyrodniczych w pięćdziesięciu amerykańskich stanach, większość niewątpliwie to potrafi, a wymaganie od nich, aby okłamywali uczniów, stanowi najgorszy przekaz dla młodszego pokolenia, jaki można sobie wyobrazić. A przecież dzieci bez najmniejszego problemu przejrzą ich na wylot⁶.

David Ussery

Oryginał: A Biochemist’s Response to “The Biochemical Challenge to Evolution”, 1997, December [dostęp: 21 III 2025].

Przekład z języka angielskiego: Dariusz Sagan

Literatura: