Pożegnanie Güntera Bechly’egoCzas czytania: 10 min

Z niedowierzaniem i żalem informujemy o śmierci naszego przyjaciela i kolegi Güntera Bechly’ego, który 6 stycznia 2025 roku, w wieku 61 lat, zginął w wypadku samochodowym w Austrii. „Nie da się tego osłodzić” – powiedział wczoraj rano dyrektor zarządzający Center for Science and Culture John G. West, gdy przekazywał nam tę wiadomość. Gdy usłyszałem jego posępny ton, poczułem, jak napina mi się skóra na głowie, jeszcze zanim powiedział, o co dokładnie chodzi. Nie jestem sobie nawet w stanie wyobrazić, jak muszą się teraz czuć żona Bechly’ego, Luise, i dwójka jego młodych synów. Należy im tylko życzyć znalezienia ukojenia w smutku.

Doktor Bechly – paleontolog, którego usunięto ze stanowiska kustosza w Państwowym Muzeum Historii Naturalnej w Stuttgarcie, w Niemczech, po tym, jak przekonały go świadectwa na rzecz teorii inteligentnego projektu – był nie tylko utalentowanym i płodnym naukowcem. Był bohaterem. Zmiana poglądów w jakiejś kontrowersyjnej sprawie, kiedy nic cię to nie kosztuje, to jedno, ale zupełnie czymś innym jest zmiana poglądów, gdy na płaszczyźnie zawodowej można stracić wszystko.

Efekt Bechly’ego

Biologia ewolucyjna, jako dyscyplina akademicka, przypomina plac zabaw dla łobuzów, gdzie zastraszanie w celu uciszenia sceptyków stanowi chleb powszedni. Bechly nie uległ próbom zastraszenia i tym samym dodał odwagi wielu ludziom w kręgach naukowych, w tym sympatykom teorii inteligentnego projektu, o których więcej usłyszymy w nadchodzących latach. Można to nazwać Efektem Bechly’ego (nie ja wymyśliłem to określenie). Jedna osoba dodaje odwagi innym i na tym fundamencie powstaje coś wartościowego.

Bechly chciał poznać prawdę. Organizując w muzeum w Niemczech wystawę z okazji dwusetnej rocznicy narodzin Karola Darwina, niemal wyłącznie pod wpływem impulsu zdecydował, że jeśli ma zadrwić z teorii inteligentnego projektu, jak zamierzał, to musi przeczytać kilka książek tych łotrów, którzy się za nią opowiadają. To doświadczenie wywołało w nim głęboką zmianę. Tę historię w pamiętny sposób opowiedziano w filmie dokumentalnym Revulutionary [Rewolucjonista]. Przejście do obozu teoretyków projektu kosztowało Bechly’ego utratę pracy, ale jednocześnie zyskał wielu przyjaciół w kręgach zwolenników teorii inteligentnego projektu. Będzie nam go bardzo brakowało.

Wizyta na Oceanie Spokojnym

Co można powiedzieć o Günterze jako człowieku? Jako kolega, najbliższą współpracę nawiązał prawdopodobnie z biologiem Richardem Sternbergiem – w ostatnim czasie zgłębiali oni zagadnienie „czasu oczekiwania” jako problemu dla teorii ewolucji. Spotykali się prywatnie, a Sternberg miał nawet okazję wypłynąć z synami Bechly’ego na Ocean Spokojny. Przypuszczam, że dlatego, iż większość przedstawicieli Discovery Institute jest anglojęzyczna, niemieckość Güntera była dla nas czymś uroczym i niosła ze sobą nieco obcej egzotyki.

Opowiedziałem Sternbergowi o zdarzeniu, w którym uczestniczyłem. Od Bechly’ego uczyłem się nie tylko paleontologii. W 2018 roku, w trakcie kolacji w Discovery Institute w Seattle¹, chciałem mu przedstawić swoją żonę. Witając się z Günterem, którego już znałem, powiedziałem: „Chciałbym Ci przedstawić moją żonę, Nikę” – ona nie miała jeszcze okazji go poznać. W tym momencie chciałem z nim uścisnąć dłoń, ale zatrzymał mnie. Powiedział, że „zawsze należy najpierw uścisnąć dłoń kobiety”. Tak właśnie uczynił i dopiero w następnej kolejności uścisnął moją. To była dobra, choć w pierwszej chwili nieco bolesna, lekcja. Uśmiechnąłem się, ale Günter zachował powagę. Po kolacji śmieliśmy się z tego z Niką, Günter nie próbował być jednak zabawny.

Sternberg powiedział mi, że takie zachowanie to typowy niemiecki gest. Austriacy tak by nie postąpili. Doktor Sternberg tak podsumował Bechly’ego: „To był Niemiec z krwi i kości, prawdziwy Teuton, niezwykły intelekt, przemiły i niezastąpiony człowiek”.

Zapytałem go, co według niego ma do rzeczy, że Bechly był Niemcem czy Teutonem? Zadając to pytanie, niechcący niewłaściwie zaakcentowałem słowo „Teuton” – jako „Teut-on”. Drugie „t” należy do drugiej sylaby. Doktor Sternberg poprawił mnie – „Teu-ton” – co wywołało u mnie uśmiech. Oto intelektualny partner doktora Bechly’ego! Wyjaśnił mi, że miał na myśli, iż Günter „bezpośrednio stawiał czoła problemom, miał bardzo silny charakter i wielką determinację, był też sprawnym myślicielem, który kładł nacisk na szczegóły. Lubił ujmować wszystko w sposób ścisły. Miał najlepsze cechy Teutonów”.

Duże osiągnięcie

Jak jednak przekonuje wicedyrektor Center for Science and Culture Casey Luskin, gdy już lepiej się go poznało, „Günter okazał też bardzo łagodny i poczciwy, jak Paul Nelson”, czyli inny należący do naszych kręgów naukowiec znany z tej cechy charakteru. Bycie poczciwym jak doktor Nelson to duże osiągnięcie.

Jako naukowiec, Bechly był niezmiernie utalentowany. Jego nazwiskiem nazwano niektóre skamieniałe gatunki owadów. Miał też liczne recenzowane publikacje. Na blogu „Evolution News & Science Today” redagowałem jego prowadzoną przez długi czas serię „Fossil Friday” [Piątek ze skamieniałościami] i ledwie byłem w stanie za nim nadążyć. Przed śmiercią pracował nad dwiema książkami – jedna, przeznaczona dla specjalistów, dotyczy pochodzenia człowieka, a druga, komercyjna czy popularyzatorska, odpowiada na pytanie, dlaczego zapis kopalny, który wbrew przekonaniu wielu ludzi nie potwierdza darwinowskiej teorii ewolucji, nie tylko jej przeczy, lecz także zapewnia poparcie dla teorii inteligentnego projektu. Kiedy Bechly powiedział mi o tych projektach, byłem bardzo podekscytowany. Z najnowszą prezentacją Güntera na ten temat miałem okazję zapoznać się w Cambridge, w Anglii². Domyślam się, że była to dobra prezentacja zarysu planowanej przez niego książki popularyzatorskiej. Jego argumentacja jest bardzo przekonująca. Czas pokaże, czy praca Güntera nad tymi książkami nie pójdzie na marne i ostatecznie ujrzy światło dzienne.

Günter był dżentelmenem, ale wiedział też, jak toczyć spory naukowe, aby kończyły się całkowitą porażką przeciwnego obozu.

Jak natomiast przedstawiała się sprawa duchowości Bechly’ego? Biolog Jonathan McLatchie powiedział mi, że Günter odbywał podróż duchową przez dużą część okresu, w którym już go znaliśmy. Jonathan i Günter poznali się w 2013 roku, gdy Günter był teistą, ale nie chrześcijaninem, i w gruncie rzeczy miał dość krytyczny stosunek do Biblii. W 2022 roku przekonały go już empiryczne argumenty na rzecz chrześcijaństwa w jego ujęciu tej religii. W poruszającym autoportrecie napisanym dla magazynu „Salvo” przyznał jednak, że jego wiara wciąż miała charakter raczej empiryczny i intelektualny, nie była zaś – jak się wyraził – oparta na osobistych doświadczeniach lub emocjach. Nadal nie czuł potrzeby modlenia się³. W dużej mierze mogę się z nim utożsamić.

Obóz neoplatoński

Co ciekawe, w swoim podejściu do teorii inteligentnego projektu Bechly należał do obozu neoplatońskiego, tak jak doktor Sternberg. Podobnie jak filozof nauki Stephen C. Meyer, doktor Bechly posługiwał się metodą wnioskowania do najlepszego wyjaśnienia. Jak jednak Bechly stwierdził w przypisie do obszernego artykułu napisanego wspólnie z doktorem Meyerem i dołączonego do wydanego w 2017 roku, opasłego tomu Theistic Evolution [Teistyczny ewolucjonizm], w jego przekonaniu życie może być reprezentacją „platońskich form w umyśle inteligentnego projektanta”⁴. Sternberg opowiedział mi o konferencji w Santa Barbara, gdzie pewnej grupie uczonych, w której znajdował się też Bechly, po raz pierwszy naszkicował platońskie ujęcie teorii inteligentnego projektu. W nocy Bechly nie mógł zasnąć, ponieważ myślał o implikacjach tego ujęcia.

Artykuł, którego współautorem był Meyer, zatytułowany The Fossil Record and Universal Common Ancestry [Zapis kopalny i uniwersalna wspólnota pochodzenia], był jednym z najważniejszych w tomie: „Opisuje wielokrotne nieciągłe czy nagłe pojawianie się nowych form życia w zapisie kopalnym – jest to wzorzec sprzeczny z wzorcem rozgałęziającego się w sposób ciągły drzewa w historii organizmów żywych, który jest postulowany przez zwolenników teorii uniwersalnej wspólnoty pochodzenia”⁵. W tym majstersztyku autorzy dokonali przeglądu 19 eksplozji w kopalnym zapisie historii życia i uznali, że przemawiają one przeciwko darwinizmowi i za hipotezą projektu.

Słowa otuchy

Trudno opisać poczucie osamotnienia, którego w tej chwili doświadczamy – a tym bardziej żona i synowie Bechly’ego. A przecież w 2024 roku odszedł również teoretyk projektu Jonathan Wells, autor książki Ikony ewolucji i innych⁶.

Casey Luskin zaoferował jednak słowa otuchy. Dzień przed publikacją niniejszego tekstu rozmawiał on z wdową po doktorze Wellsie – Lucy Wells. Z optymizmem powiedziała: „teoria inteligentnego projektu jest nie do zatrzymania”, pomimo śmierci tych dwóch czołowych jej zwolenników. Luskin zgodził się z nią: „Gdyby wszyscy przedstawiciele Discovery Institute wsiedli do samolotu i – broń Boże – samolot spadłby do oceanu, teoria inteligentnego projektu nie tylko by nie upadła, lecz wręcz świetnie by się rozwijała. Jestem zdruzgotany utratą mojego przyjaciela Güntera, ale teoria inteligentnego projektu wyrasta ponad wszystkich nas i każdy, kto przygląda się danym empirycznym, uzna jej prawdziwość”. Jeśli weźmiemy pod uwagę wszystkie publikacje, publicznie dostępne materiały edukacyjne, rozbudowany system mentoringu oraz różne inne sposoby komunikacji ze światem, to należy przyznać, że pochodnia już płonie, podpalona przez Güntera, Jonathana i wielu innych uczonych.

Żegnamy Güntera Bechly’ego, naszego przyjaciela, współpracownika i nauczyciela, który pomógł zapalić pochodnię. Nie da się jej ugasić. Oby jego rodzina znalazła ukojenie, o ile jest to w takich okolicznościach możliwe. Wszystkim nam będzie Ciebie brakowało i to przez długi czas. Więcej o tym wspaniałym człowieku napiszemy jeszcze w innych tekstach.

David Klinghoffer

Oryginał: Farewell to Günter Bechly, „Evolution News & Science Today” 2025, January 7 [dostęp: 15 I 2025].

Przekład z języka angielskiego: Dariusz Sagan

Literatura: