Ewolucjoniści z wątpliwościami. Marek Głogoczowski i paradoksy nowoczesnej biologiiCzas czytania: 7 min

Czy nowe gatunki rzeczywiście powstają drogą doboru naturalnego? Czy życie na Ziemi mogło powstać w sposób spontaniczny? Na te i inne zagadnienia spojrzymy dzisiaj z punktu widzenia geofizyka zajmującego się genetyką populacji i teorią ewolucji, a także taternika – Marka Głogoczowskiego.

Marek Głogoczowski urodził się w 1942 roku w Zakopanem. W 1965 roku ukończył fizykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, a cztery lata później geofizykę w Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. W latach 1976–1981 współpracował z Albertem Jacquardem oraz Pierrem-Paulem Grassém na Uniwersytetach w Genewie i Paryżu, zajmując się zagadnieniami z zakresu genetyki populacji i teorii ewolucji. W 1997 roku został zatrudniony jako wykładowca, a następnie starszy wykładowca filozofii w Pomorskiej Akademii Pedagogicznej w Słupsku. W 2008 roku przeszedł na emeryturę. Jest autorem ponad 200 artykułów dotyczących różnych dziedzin wiedzy, np. fizyki, czy religioznawstwa, napisanych w pięciu językach i opublikowanych w kilkunastu krajach na trzech kontynentach. Część tekstów można znaleźć na jego stronie internetowej www.markglogg.eu¹. Tematy biologiczne podejmował między innymi w książce Atrapy oraz paradoksy nowoczesnej biologii², która jest rezultatem dziesięcioletniej pracy badawczej autora. Książka ta wzbudziła wiele kontrowersji w środowisku naukowym. Godny odnotowania jest także fakt, że Marek Głogoczowski jest znanym polskim taternikiem, alpinistą i himalaistą. W 1970 roku dokonał pierwszego polskiego wejścia na Denali (Mount McKinley – najwyższy szczyt Ameryki Północnej, 6190 m n.p.m.)³.

We wspomnianej książce Głogoczowski przygląda się bliżej poglądom darwinistów. Analizując największe dzieło Darwina O powstawaniu gatunków drogą naturalnego doboru, czyli o utrzymywaniu się doskonalszych ras w walce o byt⁴ zwraca uwagę, że już sam tytuł jest ,,fałszywy z punktu widzenia logiki formalnej”⁵. Podkreśla, że dobór naturalny wiąże się z eliminacją osobników gorzej przystosowanych przy jednoczesnym faworyzowaniu osobników lepiej przystosowanych. Według Głogoczowskiego poprawnie sformułowany tytuł powinien brzmieć O zagładzie (bądź «O rozprzestrzenianiu się») gatunków drogą doboru naturalnego⁶. Odnosi się także do założenia przyjmowanego przez Darwina, zgodnie z którym w ramach każdego gatunku rodzi się więcej osobników, niż może przeżyć, wskutek czego następuje między nimi walka o byt. Głogoczowski zauważa, że aby móc się rozmnażać, osobniki muszą znajdować się w sprzyjających warunkach i ,,zakumulować zarówno energię oraz materiały niezbędne do podziału komórek”⁷. Gdy warunki bytowe się pogarszają, osobniki redukują swoją rozrodczość. Autor twierdzi, że:

Choć ogromna rozrodczość większości zwierząt i roślin stwarza powierzchowne wrażenie, że wszystkie gatunki żyją w ciągłym braku środków do życia, to jednak, w warunkach normalnej homeostazy biocenozy, liczebność poszczególnych gatunków jest daleko niższa niż możliwość ich wykarmienia⁷.

Podkreśla także, że w każdym gatunku dobór naturalny obejmuje osobniki młode, niemające doświadczenia pozwalającego uniknąć zagrożeń lub osobniki stare i chore. ,,Efekty takiej selekcji przez środowisko nie dziedziczą się lub dziedziczą się tylko w bardzo niewielkim stopniu”⁷, gdyż eliminowane osobniki nie biorą udziału w prokreacji. Głogoczowski twierdzi, że dobór naturalny nie ma zatem decydującego wpływu na zmiany w strukturze populacji⁸.

Podobnie jak większość uczonych zajmujących się zagadnieniami ewolucji Głogoczowski zwraca uwagę na braki w zapisie kopalnym form pośrednich, które potwierdzałyby gradualistyczny scenariusz powstawania nowych gatunków. Powołując się na badania Nielsa Eldredge’a i Stephena Jaya Goulda – twórców teorii przerywanej równowagi⁹ oraz Grassé’a, który badał zjawisko tzw. ewolucji równoległej, podważa słynną maksymę Darwina Natura non facit saltum¹⁰ [natura nie robi skoków]¹¹.

Głogoczowski twierdzi, że podstawą całokształtu twórczych zjawisk w biosferze są zdolności żywych komórek do nadregeneracji (wyrównanie z nadrekompensatą) oraz asocjacji (kojarzenia genów w nowe struktury). Zjawisko nadregeneracji wielokrotnie uszkadzanych struktur, pojawiające się zwłaszcza u młodych i predysponowanych ku temu organizmów, stanowi według uczonego najbardziej elementarny przejaw zdolności przystosowawczej¹². Ewolucję biosfery postrzega jako wypadkową całości procesów życiowych, jakie w przeszłości w niej zachodziły. Uważa, że filogeneza (rozwój gatunków) jest produktem ontogenzy (rozwoju osobniczego)¹³. W ostatnim rozdziale książki Atrapy oraz paradoksy nowoczesnej biologii porusza temat uwsteczniania się budowy i zachowania zwierząt hodowlanych w sprzyjających warunkach. Porównuje także naszą rozwijającą się cywilizację do nowotworu. Uważa, że sztuczne środowisko permanentnego dobrobytu prowadzi do transformacji gatunku Homo sapiens w Homo economicus, prowadząc tym samym do fizycznej i psychicznej degeneracji gatunku¹⁴.

W artykule Czy życie mogło powstać w sposób spontaniczny? dochodzi do wniosku,  że prawdopodobieństwo przypadkowego powstania życia jest równe prawdopodobieństwu przypadkowego ułożenia się atomów w żywą komórkę. Cząsteczki DNA, aby móc się replikować i tworzyć swoje kopie, muszą stale się naprawiać i usuwać powstałe błędy i uszkodzenia. Środowisko, w którym takie procesy mogą zachodzić, musi być zorganizowane w stopniu porównywalnym do najprostszych organizmów – ,,żywa istota może być syntezowana tylko przez ustrój żywy”¹⁵. Jako alternatywę dla koncepcji naturalistycznego powstania życia przytacza hipotezę kreacji przez istotę nadprzyrodzoną, jednak nie uznaje jej za naukową, ponieważ nie jest ona weryfikowalna na drodze doświadczenia. Rozważa także możliwość, że życie mogło dostać się na Ziemię z innych galaktyk. Jednak to również nie wyjaśnia okoliczności, w jakich życie mogło powstać poza naszą planetą. Na koniec artykułu zadaje otwarte pytanie ,,a może Wszechświat (…) jest wieczny?”¹⁶

Głogoczowski jest ewolucjonistą, ale niedarwinowskim, ponieważ nie akceptuje idei doboru naturalnego jako czynnika kreatywnego. Stojąc na stanowisku lamarckizmu zwraca uwagę na rolę reakcji organizmu na jego otoczenie: ,,zmiana warunków otoczenia → zmiana zwyczajów → używanie bądź nie używanie pewnych organów → ich hipertrofia bądź atrofia → (po wielu pokoleniach) → utrwalenie się dziedziczne tych cech nabytych w formie hipertrofii bądź atrofii (→ oznacza „powoduje”)’’¹⁷. Jak sam twierdzi, dokonanie rekonstrukcji, na poziomie biologii molekularnej, teorii ewolucji J.B. Lamarcka oraz J. Piageta jest największym osiągnięciem jego życia¹⁸.

Marcin Greszata

Laureat III edycji stypendium Fundacji En Arche

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 29.04.2022

Literatura: