- Czego dotyczy debata między darwinizmem a teorią inteligentnego projektu?
W pobliżu centrum tego dyskursu znajduje się znaczenie terminu „nauka”. Niektórzy ludzie definiują naukę jako poszukiwanie prawdy drogą testowania hipotez na podstawie danych empirycznych. Inni – jako poszukiwanie naturalistycznych wyjaśnień dla każdego zjawiska. Pierwsze ze stanowisk podąża za danymi empirycznymi, dokądkolwiek one prowadzą. Drugie to stosowana filozofia materialistyczna. Pierwsze jest otwarte na możliwość odkrywania skutków działania umysłu w przyrodzie; drugie – nie. Dlatego w samym sercu tej debaty znajduje się konflikt między światopoglądami materialistycznym i niematerialistycznym.
- Czy dysponujemy narzędziami pozwalającymi na rozpoznanie projektu w przyrodzie?
Kilka narzędzi do rozpoznawania projektu w przyrodzie zaproponowali między innymi William Dembski, Michael Behe i Stephen Meyer. Narzędzia te wzajemnie się uzupełniają i są stale udoskonalane. W przyszłości mogą pojawić się kolejne.
- Wykrywanie projektu jest powszechną praktyką w nauce – na przykład w archeologii, kryminalistyce czy programie SETI. Dlaczego więc teoria ID jest tak kontrowersyjna w biologii?
W archeologii i kryminalistyce projekt nie budzi kontrowersji, ponieważ jego twórcami są istoty ludzkie. SETI poszukuje projektu, który (jeśli istnieje) może być tworem istot niebędących ludźmi, ale przynajmniej cielesnych. Projekt w biologii może sugerować niematerialnego twórcę, tym samym otwiera furtkę dla transcendentnego Boga.
- Czy trzeba znać tożsamość projektanta, aby zasadnie wnioskować o projekcie?
Nie. Projekt wskazuje na istnienie inteligentnego projektanta, ale sam w sobie nie ujawnia jego tożsamości.
- Czy teoria inteligentnego projektu jest całkowicie niezgodna z darwinizmem?
Zdecydowanie. Termin „ewolucja” ma kilka znaczeń, a większość z nich jest zgodna z teorią inteligentnego projektu. Jednak teoria Darwina (tj. darwinizm) wyklucza możliwość, że specyficzne cechy istot żywych powstały na skutek projektu.
Sam Darwin powiedział: „Stary, przytaczany przez Paleya, argument o celowości w przyrodzie, który dawniej wydawał mi się tak przekonywający, upada obecnie z chwilą odkrycia prawa doboru naturalnego. Nie możemy już dłużej utrzymywać, że np. piękne zawiasy skorupy małży musiały być wykonane przez istotę rozumną, tak jak zawiasy drzwi – przez człowieka. Nie więcej jest, zdaje się, celowości w zmienności istot żywych i w działaniu doboru naturalnego niż w kierunku, w którym wieje wiatr. Wszystko w przyrodzie jest wynikiem niezmiennych praw.”
- Jakie są najważniejsze różnice między teorią inteligentnego projektu a kreacjonizmem?
Termin „kreacjonizm”, tak samo jak „ewolucja”, ma wiele znaczeń. Podobnie jak teoria inteligentnego projektu, wszystkie formy kreacjonizmu, o których mi wiadomo, głoszą, że przynajmniej niektóre cechy żyjących istot zostały zaprojektowane. Jednak teoria inteligentnego projektu zatrzymuje się w tym punkcie, natomiast kreacjonizm idzie dalej i uznaje, że projektantem jest Bóg – zwykle biblijny.
- Czy istnieją naukowcy ateiści lub agnostycy, którzy popierają teorię inteligentnego projektu?
Znam kilku agnostycznych naukowców, którzy uważają, że teoria inteligentnego projektu jest warta poważnego rozważenia, ale (poza jednym potencjalnym wyjątkiem) nie znam takich, którzy rzeczywiście są jej zwolennikami.
- Czy teoria ID spełnia współczesne kryteria naukowości?
To zależy, jak rozumiemy naukę. Jak wspominałem w odpowiedzi na pytanie 1, nauka empiryczna poszukuje prawdy drogą formułowania hipotez i testowania ich na podstawie danych empirycznych. To, co nazwałbym nauką materialistyczną, poszukuje materialistycznych wyjaśnień dla wszystkich zjawisk. Jako że w ramach tego drugiego ujęcia umysł uważany jest za iluzję, a teoretycy projektu sądzą, że jest on rzeczywisty, to z tego punktu widzenia teoria ID nie jest naukowa. Spełnia jednak kryteria naukowości z perspektywy pierwszego ujęcia.
- W społeczności uczonych występuje duża niechęć do uznania teorii inteligentnego projektu za pełnoprawną koncepcję naukową. Co jest tego głównym powodem?
Jeśli przez „społeczność uczonych” rozumiemy wszystkich naukowców, to opinie o teorii inteligentnego projektu są podzielone. Jednak większość współcześnie praktykujących naukowców to filozoficzni materialiści, którzy wierzą, że rzeczywiste są tylko materialne cząstki i działające między nimi siły. Teoria inteligentnego projektu nie jest dla nich pełnoprawną koncepcją naukową, ponieważ jest otwarta na wyjaśnienia niematerialistyczne.
- Przed opublikowaniem O powstawaniu gatunków w nauce można było stosować wyjaśnienia nadnaturalistyczne lub teleologiczne. Jednak od czasów Darwina większość uczonych jest przekonana, że nauka powinna być przedsięwzięciem czysto naturalistycznym. Jak nauka będzie wyglądała w przyszłości?
Coraz więcej danych empirycznych przemawia za tym, że darwinizm to ślepy zaułek, i coraz większa liczba naukowców prowadzi produktywne badania oparte na założeniach teorii inteligentnego projektu. Ze względu na silne uprzedzenia naukowcy ci w większości wciąż pracują w ukryciu. Myślę jednak, że w miarę przybywania owoców ich pracy coraz więcej badaczy odważy się pójść w ich ślady. Sądzę, że w przyszłości nauka w znacznej mierze uwolni się od założeń materialistycznych.
Przekład z języka angielskiego: Klaudia Mogielnicka
Ostatnia aktualizacja strony: 18.05.2021