Na temat projektu należy poczynić pewne ważne ogólne spostrzeżenie: wszystko, co projektuje inteligencja, stanowi projekt podwójny. Projekt zawsze ma abstrakcyjny, ideotwórczy czy konceptualny aspekt, jak również aspekt konkretny, namacalny czy urzeczywistniony. Na początku projekt denotuje wyobraźnię, intencję lub plan (konceptualizację), a na końcu – nadanie takim konceptualizacjom fizycznie urzeczywistnionej formy, kształtu lub struktury. Mówiąc prosto, projekt zawsze obejmuje ruch od myśli do rzeczy, przy czym zaprojektowana rzecz stanowi wyraz lub przybliżenie zaprojektowanej myśli.
Idea projektu jako projektu podwójnego wywodzi się ze starożytności. Istnieje hebrajskie słowo t-a-v-n-i-t (תבנית bez znaków samogłoskowych) oznaczające wzorzec, według którego coś należy zrobić, jak w Księdze Wyjścia 25, gdzie na górze Synaj Bóg ujawnia Mojżeszowi wzorzec, według którego ma być zbudowana świątynia. Rdzeniem tego słowa jest b-n-h (בנה bez znaków samogłoskowych), co oznacza akt budowania. Również hebrajski rdzeń y-ts-r (יצר), który oznacza zarówno wyobraźnię, jak i urzeczywistnioną formę, ujmuje ten podwójny aspekt projektu. Idea projektu podwójnego jest więc zawarta w hebrajskim rozumieniu słowa „projekt”: jest to wzorzec oraz to, co jest według tego wzorca budowane.
Platon argumentował na rzecz idei projektu podwójnego w dialogu Timajos1. W tym dialogu jest mowa o tym, że Demiurg (platoński architekt świata) zorganizował świat fizyczny, tak aby odpowiadał wzorcom istniejącym w abstrakcyjnym świecie idei. Platon nazywał te wzorce formami (używał greckiego słowa εἶδος, czyli w transliteracji eidos, od którego wywodzi się słowo „idea”). Te wzorce możemy równie dobrze uznać za projekty. Innymi słowami, które mają takie samo znaczenie, są na przykład: istota, powszechnik, model, typ, prototyp, archetyp oraz plan.
Tomasz z Akwinu rozwinął tę ideę za pomocą pojęcia przyczynowości wzorcowej. Przyczyna wzorcowa to wzorzec lub model wykorzystywany przez inteligencję do wytworzenia jakiegoś odpowiadającego temu wzorcowi skutku2. Dobitnym przykładem przyczynowości wzorcowej w teologii chrześcijańskiej jest stworzenie świata zgodnie z Bożym planem, przy czym ten plan składa się z idei wiecznie obecnych w umyśle Boga.
Występujące w Nowym Testamencie rozróżnienie między niebem a ziemią, a nawet między duchem a ciałem również stanowi wyraz tej dwoistości projektu. Rozważmy fragment Modlitwy Pańskiej z Ewangelii według św. Mateusza 6:10: „niech Twoja wola się spełnia na ziemi, tak jak w niebie”3. Wola Boża spełnia się doskonale w niebie, ale w mniejszym stopniu na ziemi. Projekty w niebie są doskonałe, ale ich ziemska realizacja jest mniej doskonała. Co ciekawe, filozofowie często mówią, że platońskie formy istnieją w „platońskim niebie”.
Trafne wyrażenie tej zasady projektu podwójnego przedstawiono w książce 7 nawyków skutecznego działania4, której autorem jest biznesmen i specjalista w zakresie tematyki przywództwa Stephen R. Covey. Argumentuje on, że wszystkie rzeczy są projektowane (lub tworzone) dwukrotnie – najpierw jako projekt mentalny, a następnie jako projekt fizyczny. Punktem wyjścia projektu jest idea – pierwszy projekt – a punktem końcowym jest rzecz, czyli drugi projekt. Wszystko, co jest otrzymywane, musi być najpierw wyobrażone. Projekt, jako proces, jest więc ograniczony koncepcją, z jednej strony, oraz realizacją, z drugiej. Według Coveya porażka w biznesie, choć często nie jest ewidentna przed powstaniem drugiego projektu, może być już nieuchronna z powodu źle przemyślanego pierwszego projektu.
Shannonowski diagram systemu komunikacji stanowi wyraz tego ujęcia projektu jako projektu podwójnego. Ten diagram jasno uzmysławia, że z komunikowaniem informacji wiąże się fundamentalna dwoistość: jest informacja, która powstała i została wysłana, oraz informacja, która jest odbierana i realizowana. Po lewej stronie diagramu (źródło informacji, wiadomość, nadajnik) informacja jest tworzona, a po prawej stronie diagramu (odbiornik, wiadomość, cel) informacja jest realizowana. To, co dzieje się po lewej stronie diagramu, jest pierwszym projektem, a to, co dzieje się po prawej stronie diagramu, stanowi drugi projekt.
Oryginał: Why Specified Complexity is Key to Detecting Design,, „Bill Dembski: Substack.com” 2024, May 5 [dostęp: 23 VIII 2024].
Przekład z języka angielskiego: Dariusz Sagan
Przypisy
- Por. Platon, Timajos, w: Platon, Timajos. Kritias, tłum. P. Siwek, „Biblioteka Klasyków Filozofii”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986 (przyp. tłum.).
- Por. G.T. Doolan, Aquinas on the Divine Ideas as Exemplar Causes, Catholic University of America Press, Washington, DC 2008 (przyp. tłum.).
- Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysiąclecia, Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 2002 (przyp. tłum.).
- Por. S.R. Covey, 7 nawyków skutecznego działania, tłum. I. Majewska-Opiełka, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2020 (przyp. tłum.).
Literatura:
1. Covey S.R., 7 nawyków skutecznego działania, tłum. I. Majewska-Opiełka, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2020.
2. Doolan G.T., Aquinas on the Divine Ideas as Exemplar Causes, Catholic University of America Press, Washington, DC 2008.
3. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysiąclecia, Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 2002.
4. Platon, Timajos, w: Platon, Timajos. Kritias, tłum. P. Siwek, „Biblioteka Klasyków Filozofii”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986.