Pozytywny, sprawdzalny argument na rzecz teorii inteligentnego projektuCzas czytania: 19 min

W 2009 roku omówiłem opublikowany w „BioEssays” artykuł zatytułowany MicroRNAs and Metazoan Macroevolution: Insights Into Canalization, Complexity, and the Cambrian Explosion [MikroRNA a makroewolucja wielokomórkowców: spostrzeżenia na temat kanalizacji, złożoności i eksplozji kambryjskiej]¹. Napisano w nim, że „wyjaśnienie materialistycznych podstaw eksplozji kambryjskiej – pomimo twierdzeń niektórych neodarwinistów – stało się tym bardziej problematyczne, im więcej wiemy o tym wydarzeniu, które nie może być wyjaśnione przez łączenie wymierania form pośrednich z długimi odcinkami czasu geologicznego”². Zauważyłem wtedy, że „nic nie wskazuje na to, że autorzy popierają teorię inteligentnego projektu (ID) i wydaje się, że wciąż mają nadzieję na »materialistyczne« wyjaśnienie eksplozji kambryjskiej”³. Niedawno polecono mi artykuł jednego z autorów wspomnianej pracy, profesora biologii Marka McPeeka z Dartmouth College, w którym stwierdza, że nie należy do zwolenników teorii ID⁴. Jednocześnie podkreśla, że jest teistą i popiera teistyczny ewolucjonizm. Uznałem jednak, że warto odpowiedzieć na niektóre z jego krytycznych uwag na temat teorii ID, ponieważ odzwierciedlają one powszechne nieporozumienia dotyczące tego ujęcia. W budzącym wątpliwości fragmencie napisał:

Samo formułowanie hipotez nie sprawia, że mamy do czynienia z nauką. Nauka to formułowanie hipotez, a następnie ich testowanie. Hipoteza inteligentnego projektu jest nietestowalna naukowo, ponieważ nigdy nie będziemy mogli empirycznie poznać lub zrozumieć działań Boga lub jakiegokolwiek innego inteligentnego projektanta. Nie znaczy to, że ta hipoteza jest błędna, ale że znajduje się poza kompetencjami nauki, ponieważ nauka może jedynie potwierdzać lub obalać empirycznie testowalne hipotezy, a hipoteza inteligentnego projektu nie jest jedną z nich.

McPeek nie ma racji, kiedy twierdzi: „Hipoteza inteligentnego projektu jest nietestowalna naukowo, ponieważ nigdy nie będziemy mogli empirycznie poznać lub zrozumieć działań Boga lub jakiegokolwiek innego inteligentnego projektanta”. Usuńmy Boga z tej wypowiedzi, a będzie ona brzmiała tak: „Hipoteza inteligentnego projektu jest nietestowalna naukowo, ponieważ nigdy nie będziemy mogli empirycznie poznać lub zrozumieć działań […] jakiegokolwiek […] inteligentnego projektanta”. Stwierdzenie to jest błędne.

Poznanie i zrozumienie działań ludzi, którym zdarza się być inteligentnymi projektantami, zalicza się do prostych zadań. Na przykład studiując działania ludzi w otaczającym nas świecie, możemy sformułować wiele możliwych do przetestowania prognoz dotyczących możliwości inteligentnego zaprojektowania danej rzeczy.

Teoria inteligentnego projektu rozpoczyna się od obserwacji, jak działają inteligentne byty sprawcze, gdy coś projektują. Obserwując byty sprawcze (mam tu na myśli ludzi), całkiem sporo możemy się dowiedzieć na temat działań inteligentnych projektantów.

Sposoby działania projektantów podczas projektowania (obserwacje)

1. Inteligentne byty sprawcze mają na względzie „ostateczny cel”, co pozwala im rozwiązywać skomplikowane problemy poprzez ułożenie wielu elementów w skomplikowane i funkcjonalne wzorce (na przykład złożona i wyspecyfikowana informacja):

Istoty inteligentne potrafią organizować materię, mając na uwadze odległe cele. Używając języka, rutynowo „znajdują” one wysoce izolowane i mało prawdopodobne funkcjonalne sekwencje w ogromnej kombinatorycznej przestrzeni możliwości⁵.

[C]zęsto jesteśmy świadkami działalności racjonalnych i świadomych bytów sprawczych − w szczególności nas samych – wytwarzających lub powodujących przyrost złożonej, wyspecyfikowanej informacji zarówno pod postacią wyspecyfikowanych dla danej sekwencji linii kodu, jak i pod postacią hierarchicznie ułożonych systemów części. […] Nasza oparta na doświadczeniu wiedza o przepływie informacji potwierdza, że systemy o dużej ilości wyspecyfikowanej złożoności (zwłaszcza kody i języki) niezmiennie pochodzą z inteligentnego źródła − od umysłu lub indywidualnego bytu sprawczego⁶.

2. Inteligentne byty sprawcze szybko mogą wprowadzać do systemów duże ilości informacji:

Teoria inteligentnego projektu dostarcza przyczynowego i wiarygodnego wyjaśnienia pochodzenia dużych ilości informacji. O jej wiarygodności świadczy to, że mamy ogromne doświadczenie w wytwarzaniu informacyjnych konfiguracji materii⁷.

Wiemy z doświadczenia, że inteligentne byty sprawcze często tworzą plany przed fizycznym wytworzeniem systemów. Oznacza to, że inteligentny projekt planu często poprzedza montaż części zgodnie z wcześniej ustalonym planem projektu⁸.

3. Inteligentne byty sprawcze są w stanie ponownie wykorzystać funkcjonalne elementy, które działają w różnych systemach (na przykład koła samochodów i samolotów):

Inteligentna przyczyna może ponownie wykorzystać lub wdrożyć ten sam wzorzec w różnych systemach, bez konieczności istnienia materialnego czy fizycznego połączenia pomiędzy tymi systemami. Ujmując to prościej, inteligentne przyczyny mogą niezależnie tworzyć identyczne wzorce⁹.

4. Inteligentne byty sprawcze zazwyczaj tworzą funkcjonalne przedmioty (czasami możemy mieć wrażenie, że coś jest bezużyteczne, a tymczasem po prostu nie znamy jego rzeczywistej funkcji):

Ponieważ obszary niekodujące nie wytwarzają białek, biolodzy darwinowscy przez dziesięciolecia uznawali je za losowy szum ewolucyjny lub „śmieciowy” DNA. Jednakże z perspektywy teorii ID istnienie organizmu poświęcającego swoją energię na przechowywanie i przenoszenie tak wielu „śmieci” jest bardzo mało prawdopodobne¹⁰.

A zatem na podstawie obserwacji działań ludzi możemy się wiele dowiedzieć na temat inteligentnych projektantów. Po przeanalizowaniu tych obserwacji możemy zaproponować hipotezy i przewidywania dotyczące tego, co powinniśmy znaleźć, gdyby określony obiekt został zaprojektowany. To czyni z teorii inteligentnego projektu teorię naukową zdolną do wytwarzania testowalnych przewidywań.

Prognozy dotyczące projektu (hipotezy):

1. Zostaną odnalezione naturalne struktury, które zawierają wiele części ułożonych w skomplikowane i funkcjonalne wzorce (na przykład złożona i wyspecyfikowana informacja).
2. Formy zawierające duże ilości nowych informacji nagle i bez podobnych prekursorów pojawią się w zapisie kopalnym.
3. Regularnie będzie zachodzić konwergencja, czyli geny i inne funkcjonalne elementy będą ponownie wykorzystywane w różnych i niespokrewnionych organizmach.
4. Okaże się, że znaczna część „śmieciowego” DNA pełni ważne funkcje.

McPeek zwraca uwagę, że „Nauka to formułowanie hipotez, a następnie ich testowanie”. Nie ma niczego złego w tym stwierdzeniu. Pisze też, że „nauka może jedynie potwierdzać lub obalać empirycznie testowalne hipotezy”. I z tym twierdzeniem również wszystko jest w porządku. Problem pojawia się, kiedy oznajmia, że teoria ID „nie jest” tego rodzaju sprawdzalną hipotezą. Niemniej zarzut ten pada zaraz po nieprecyzyjnym stwierdzeniu, zgodnie z którym „nigdy nie będziemy mogli empirycznie poznać lub zrozumieć działań […] jakiegokolwiek […] inteligentnego projektanta”. Wprost przeciwnie – jeśli możemy empirycznie poznać i zrozumieć działania inteligentnych bytów sprawczych, to możemy dokonywać testowalnych przewidywań dotyczących tego, co powinniśmy znaleźć, gdybyśmy mieli do czynienia z inteligentną przyczyną.

Właśnie to robią zwolennicy teorii ID. Zaś przewidywania tej koncepcji są bez wątpienia testowalne.

Analiza świadectw (eksperyment i wniosek)

1. Dążenia do zrozumienia funkcjonowania genetyki i mechanizmów dziedziczenia może ujawnić bazujące na języku kody. Za pomocą analiz teoretycznych, symulacji komputerowych i obliczeń w systemach biologicznych wykrywa się wysokie poziomy wyspecyfikowanej złożoności i nieredukowalnej złożoności¹¹, mechanizmy „odwrotnej inżynierii” (na przykład eksperymenty z nokautem genowym¹²) lub testy wrażliwości mutacji¹³.
2. Zapis kopalny pokazuje, że gatunki zazwyczaj pojawiają się nagle i że nie mają prekursorów w postaci podobnych gatunków¹⁴.
3. W bardzo różnych organizmach dostrzegamy podobne części. Wiele genów i elementów funkcjonalnych nie jest rozmieszczonych w sposób, na jaki wskazywałby rodowód organizmów, i często występują u organizmów wyraźnie niespokrewnionych¹⁵.
4. Dokonano licznych odkryć funkcjonalności „śmieciowego” DNA. Przykłady obejmują niedawno odkrytą zaskakującą funkcjonalność w niektórych pseudogenach, mikroRNA, intronach, elementach nukleotydowych z długimi przerwami LINE (long interspersed nuclear elements) oraz sekwencjach ALu¹⁶.

Pod koniec artykułu McPeek napisał: „gdyby zaakceptowano rękę Boga jako wyjaśnienie złożoności tej czy innej struktury przyrodniczej, to z definicji takie wyjaśnienie nie byłoby naukowe”.

Ponownie – nic bardziej mylnego. Przedstawiam tutaj ponad tuzin przykładów obszarów badań naukowych, w których teoria ID rozwija wiedzę naukową i otwiera nowe kierunki badań. Przykłady te zawierają odniesienia do artykułów naukowych głównego nurtu oraz publikacji teoretyków projektu, które omawiają te badania.

1. Teoria ID ma wpływ na badania, dzięki którym wykryto w biologii wysokie poziomy złożonej i wyspecyfikowanej informacji w postaci precyzyjnego zestrojenia sekwencji białek. Ma to praktyczne następstwa nie tylko w badaniach dotyczących biologicznego pochodzenia, ale także dla inżynierii enzymów i przewidywania oraz zwalczania przyszłego rozwoju chorób¹⁷.
2. Teoria ID przewiduje, że naukowcy wykryją umożliwiające zaistnienie życia przypadki zestrojenia praw i stałych fizycznych, a przypadki te okażą się argumentem dla koncepcji precyzyjnego dostrojenia, w tym koncepcji galaktycznej strefy zamieszkiwalnej. Ma to ogromne znaczenie dla tworzenia trafnych kosmologicznych modeli Wszechświata, a także wskazuje na właściwe kierunki prowadzące do owocnych „teorii wszystkiego” – teorii, które muszą uwzględniać precyzyjne dostrojenie i inne następstwa fizyki teoretycznej¹⁸.
3. Teoria ID pomogła naukowcom zrozumieć fenomen inteligencji jako naukowej przyczyny biologicznej złożoności oraz zrozumieć wytwarzane przez inteligencję rodzaje informacji¹⁹.
4. Teoria ID doprowadziła zarówno do eksperymentalnych, jak i teoretycznych badań nad tym, jak ograniczone są możliwości darwinowskiej ewolucji w zakresie wymagających wielu mutacji funkcjonalnych cech. Ma to oczywiście praktyczne następstwa związane ze zwalczaniem takich problemów, jak oporność na antybiotyki czy inżynieria bakterii²⁰.

5. Teoria ID wskazuje, że istnieją granice badań opierających się na darwinizmie. Istnienie tych granic prowadzi do tezy, zgodnie z którą darwinowskie procesy są poważnie ograniczone. Ma to praktyczne znaczenie dla użyteczności stosowania genetycznych algorytmów w rozwiązywaniu problemów. Ten konkretny przykład jest istotny, ponieważ McPeek podaje przykłady ewolucji oporności na antybiotyki, leki przeciwwirusowe i środki owadobójcze. Jak na ironię, jeden z podstawowych sposobów, w jaki naukowcy zwalczają taką oporność, opiera się na założeniu, że istnieją ograniczenia ewolucji organizmów. Gdyby nie istniały realia biologiczne – takie jak ograniczenia ewolucji – to próby zwalczania przez lekarzy oporności na antybiotyki czy leki przeciwwirusowe byłyby bezcelowe, ponieważ ewolucja zawsze mogłaby wytworzyć takie dostosowanie, że docelowy organizm stałby się odporny bez ponoszenia kosztów przystosowawczych. Tak więc to przewidywania teorii ID dotyczące istnienia granic ewolucji – a nie wiedza o darwinowskiej ewolucji – są tym, co pomaga zwalczać oporność na antybiotyki, leki antywirusowe i pestycydy²¹.
6. Sposób myślenia charakterystyczny dla teoretyków projektu pomógł naukowcom trafnie zmierzyć funkcjonalną informację biologiczną, co doprowadziło do powstania takich pojęć jak złożona i wyspecyfikowana informacja czy funkcjonalna złożoność sekwencji. Pozwala nam to lepiej oszacować złożoność i zrozumieć, jakie cechy pozostają, a jakie nie leżą w zasięgu ewolucji darwinowskiej²².
7. Teoria ID doprowadziła do tego, że naukowcy badają przypominające programy komputerowe własności DNA i genomu w nadziei na lepsze zrozumienie genetyki i pochodzenia systemów biologicznych²³.
8. Teoria ID jest paradygmatem w biologii, który pomaga naukowcom odwrócić inżynierię maszyn molekularnych, takich jak wić bakteryjna, nie tylko po to, by zrozumieć ich działanie jako maszyn, ale również po to, by zrozumieć, w jaki sposób maszynopodobne własności życia umożliwiają funkcjonowanie systemów biologicznych²⁴.
9. Teoria ID powoduje, że naukowcy postrzegają składniki komórki jako „zaprojektowane struktury, a nie przypadkowe, uboczne produkty neodarwinowskiej ewolucji”, co pozwala naukowcom zaproponować sprawdzalne hipotezy dotyczące przyczyn raka²⁵.
10. Teoria ID prowadzi do poglądu, zgodnie z którym życie jest wyposażone w uprzednio wprowadzoną informację, czyli że zostało zaprojektowane do ewolucji. Można by więc oczekiwać (co właściwie teraz się dzieje!) występowania „nie na właściwym miejscu”, genów w różnych taksonach²⁶.
11. Teoria ID wyjaśnia przyczynę powszechności skrajnych stopni „zbieżnej ewolucji”, w tym zbieżnej ewolucji genetycznej²⁷.
12. Teoria ID wyjaśnia przyczyny eksplozji bioróżnorodności (tak jak masowego wymierania) w historii życia²⁸.
13. Teoria ID w dość naturalny sposób naprowadziła naukowców na przewidywanie istnienia funkcji dla „śmieciowego” DNA. Tym samym koncepcja ta doprowadziła do różnego rodzaju badań poszukujących funkcji dla niekodującego „śmieciowego” DNA, co pozwala nam zrozumieć rozwój i biologię komórki²⁹.

Choć wydaje się oczywiste, że krytyka McPeeka opiera się na poważnym niezrozumieniu tej teorii, to nie oczekujmy, że przyzna się on do błędu. McPeek zajmuje prestiżowe stanowisko na uczelni zaliczanej do Ivy League, gdzie prowadzi badania związane z biologią ewolucyjną. Nawet biorąc pod uwagę słuszność poglądów Thomasa Kuhna, McPeek nie uzna wiarygodności nowego, konkurencyjnego paradygmatu biologii. Ponadto z jego artykułu jasno wynika, że skapitulował wobec zasady NOMA, która uznaje, że – jak to ujął – „w tych sprawach nauka może jedynie milczeć, ponieważ nie możemy empirycznie dowieść istnienia Boga, tak jak jego działania czy metod”. O ile możemy nie być w stanie środkami naukowymi zidentyfikować projektanta jako Boga, to z pewnością znajdziemy w przyrodzie oznaki inteligentnego działania.

I chociaż McPeek może uważać, że niemożliwe jest naukowe sprawdzenie efektów działania inteligentnego bytu sprawczego, to jednak wielu naukowców się z nim nie zgadza. Ich liczne recenzowane publikacje przywołałem w niniejszym tekście.

Casey Luskin

Oryginał: A Positive, Testable Case for Intelligent Design, „Evolution News & Science Today” 2011, March 30 [dostęp 8 II 2023].

Przekład z języka angielskiego: Anna Pacia

Przekład otrzymał I nagrodę w IV edycji konkursu dla tłumaczy zorganizowanego przez Fundację En Arche

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 20.2.2023

Literatura: