Czy biologia stoi u progu zaakceptowania idei projektu?Czas czytania: 8 min

W sposób powolny, ale bardzo pewny ‒ ruch bioniczny wywiera wpływ na biologię. Ten trend jest globalny i ma interdyscyplinarny charakter. Czerpie inspiracje niemal z każdego rodzaju organizmu – od wirusów po humbaki – i zapewnia pomysłowe rozwiązania w projektach inżynieryjnych. Wiele programów badawczych prowadzonych w ramach bioniki przynosi owocne zastosowania, które poprawiają jakość ludzkiego życia. Jest to niezwykle korzystna strategia badań, ponieważ nie tylko zwiększa nasze zrozumienie układów biologicznych, ale także sprawia przyjemność, co jest bardzo ważne dla młodych badaczy, którzy uwielbiają obserwować pająki, mrówki i gekony, a dzięki temu nabywają wiedzę na temat ich zachowań.

Bionika spełnia ponadto jeden z celów postawionych przez Francisa Bacona (1561‒1626), który nie miał sobie równych pod względem systematycznych, metodycznych badań świata przyrody. W aforyzmie nr 73 książki Novum Organum Bacon wyjaśnił, na czym polega dobra filozofia naturalna, którą zwiemy nauką:

Wśród oznak pozwalających ocenić systemy filozoficzne nie ma pewniejszych ani znamienitszych niż te, które się wyprowadza z ich owoców. Owoce bowiem i wynalazki stanowią niejako rękojmię i gwarancję prawdziwości systemów filozoficznych¹.

Dobre owoce wylewają się z rogu obfitości idei projektu zastosowanej w biologii. A cóż dobrego w ostatnim czasie zrobił dla świata darwinizm?

Projekty natury – inspiracja dla ludzkiej kreatywności

Pięcioro badaczy z Politechniki w Kartagenie w Hiszpanii opublikowało w „Plos One” wyjątkowo przychylny teorii inteligentnego projektu artykuł zatytułowany An Agent-Based Approach for the Applications of Nature’s Forms to Product Conceptual Design [Celowe zastosowanie rozwiązań przyrodniczych przy projektowaniu tworów sztucznych]². W artykule brakuje jedynie wyrażenia „inteligentny projekt”, co może być nadal zbyt dużym wyzwaniem dla politycznie poprawnych czasopism. Niemniej hasła, takie jak „projekt”, „inteligencja” i „celowość”, występują w tym opracowaniu na temat „kreatywnego i inspirowanego biologią procesu projektowania”³. Celem autorów tekstu jest rozwój kreatywności wśród techników, inżynierów i projektantów, a naśladowanie projektów w przyrodzie stanowi jeden z najlepszych sposobów, aby to osiągnąć.

Celem projektanta jest tworzenie kształtów, materiałów, tekstur, kolorów i struktur, a poprzez to wytwarzanie maszyn i narzędzi sprawiających, że warunki, w jakich żyjemy, są dla nas korzystne, ponieważ owe wytwory zaspokajają nasze potrzeby i zapewniają wygody. Projekt w przemyśle można przedstawić jako akt twórczy związany z projektowaniem przedmiotów, ponieważ godzi aspekt praktyczny z funkcją estetyczną. Z kolei kreatywność pozwala nam generować nowe pomysły i kojarzyć znane już koncepcje, które zwykle mogą dawać oryginalne rozwiązania. Kiedy projektant działający w przemyśle staje przed wyzwaniem znalezienia rozwiązania dotyczącego kształtu danego produktu, to potrzebuje inspiracji, która umożliwi mu rozwiązanie tego problemu i zaprojektowanie odpowiedniej formy – jednym ze źródeł takiej inspiracji może być przyroda⁴.

Mając to wszystko na uwadze, autorzy zaprojektowali narzędzie do nauki, aby pomóc inżynierom znaleźć naturalne kształty, które byłyby zarówno funkcjonalne, jak i estetyczne. Ich praca opiera się na istniejących narzędziach merytorycznych, takich jak wyszukiwarka Ask Nature⁵, opisanych jako „baza danych »patentów biologicznych«, w której można wyszukiwać szeroki zakres mechanizmów biologicznych i właściwości w celu rozwiązania problemów technologicznych”⁶. Kilka programów „opartych na agentach” lub „wieloagentowych” było używanych przez studentów inżynierii do pomocy w rozwiązywaniu problemów. Autorzy tekstu zwrócili uwagę społeczności projektantów w przemyśle na stronę estetyczną ich wytworów, które są zarówno funkcjonalne, jak i przyjemne dla oka. Wierzą, że obserwowanie rozwiązań natury zwiększa kreatywność projektantów.

Mimo że ten artykuł nie ma na celu wyjaśnienia pochodzenia projektów w przyrodzie, to wyraźnie uznaje on ich obecność jako źródła inspiracji dla inżynierii. Zauważa także istotną rolę czynnika inteligencji w procesie projektowania. Jeżeli złożymy to wszystko razem, to otrzymamy koncepcję inteligentnego projektu, nawet jeżeli nie użyje się tego sformułowania.

Wystarczy policzyć w artykule słowa związane z ID:

1. Projekt: 137 słów.
2. Inteligentny/inteligencja: 11 (6 w przypisach).
3. Czynnik sprawczy: 141.
4. Funkcja: 15.
5. Kreatywność/kreatywny: 27.
6. Informacja: 33 (włączając w to informację biologiczną i transfer informacji).
7. Bionika/biomimetyka: 17 (12 w przypisach).
8. Złożoność: 41.

Warto również zwrócić uwagę, że w tekście nie występuję zwroty związane z przypadkiem, przypadkowością lub ewolucją.

Test paradygmatu

Wierząc w siłę natury, która inspiruje ludzi do projektowania, wspomniani autorzy napisali program zwiększający kreatywność projektanta. Jeden z etapów tego procesu projektowania ma charakter bioniczny, gdzie badacz zostaje poproszony o zwrócenie uwagi na struktury przyrodnicze i zbadanie ich pod względem funkcjonalności i aspektów estetycznych. Jak czytamy w tekście, ten nowatorski program został przetestowany przez piętnastu studentów, aby sprawdzić, czy zwiększy on ich kreatywność. Indywidualne analizy przypadków pokazują, jak studenci podeszli do wykonania swoich zadań projektowych i jak się spisali. „Zasadniczo uzyskano zadowalający wynik w zakresie zarządzania i wszyscy uważali, że program był przydatny i rozwijał proces twórczy w fazie projektowania koncepcyjnego”⁷. W zakończeniu autorzy napisali:

Kiedy projektanci stają przed wyzwaniem nadania czemuś kształtu, konieczne są pewne źródła inspiracji, aby usprawnić proces twórczy. Przyroda może być niewyczerpanym zasobem pomysłów, ale biorąc pod uwagę ogromną liczbę dostępnych możliwości, poszukiwanie określonych rozwiązań może być złożonym zadaniem. Aby usprawnić pracę projektantów, konieczne jest użycie narzędzi pomocniczych w fazie projektowania koncepcyjnego, które promują kreatywność dzięki bodźcom wizualnym. Zatem zwrócenie uwagi na przykłady biologiczne i wykorzystanie ich jako symboli i obrazów może usprawnić generowanie nowych pomysłów. W oparciu o tę koncepcję proponuje się nowe podejście dotyczące relacji poznawczych między różnymi formami występującymi w przyrodzie. Początek procesu twórczego zaczyna się od symboli reprezentujących najciekawsze formy występujące w przyrodzie. Po odrzuceniu kilku wariantów, program oferuje serię zdjęć przedstawiających różne struktury przyrodnicze, które spełniają wcześniej ustalone warunki dotyczące kształtu. Ten proces zwiększa kreatywność, ponieważ umożliwia poszukiwanie formy, która najlepiej odpowiada estetyce projektowanego przedmiotu⁸.

Etapy rewolucji naukowych

Chociaż tematem wspomnianego artykułu są projekty wykorzystywane w przemyśle, a nie kwestie czysto biologiczne, to pod uwagę wzięto następujące aspekty, które mogą zainteresować zwolenników teorii inteligentnego projektu:

• Idea projektu w przyrodzie zyskuje szacunek spowodowany względami funkcjonalnymi i estetycznymi.
• Projekt w biologii przyczynia się do rozwoju procesu twórczego.
• Projektowanie jest działaniem, w którym pośredniczy agent projektu.
• Artykuł otrzymał pozytywną recenzję, chociaż nie ma w nim wzmianki o ewolucji, ale występuje sporo wyrażeń związanych z teorią ID.
• Zagadnienie projektów występujących w przyrodzie jest uzasadnionym tematem badań naukowych i nie ma tu żadnych założeń religijnych.

Rewolucje naukowe często zachodzą stopniowo. Na samym początku zaczynają się piętrzyć świadectwa empiryczne sprzeczne z obowiązującym paradygmatem. Następnie coraz więcej badaczy czuje się swobodnie, używając nowego języka alternatywnego paradygmatu. Wreszcie, większość naukowców nie widzi powodu, by trzymać się starego paradygmatu i w ten sposób rewolucja dochodzi do skutku.

Być może jesteśmy świadkami środkowego etapu, w którym język charakterystyczny dla teorii ID nie jest już postrzegany jako zagrożenie w niektórych kręgach, takich jak inżynieria bioniczna. Kiedy logiczne połączenie staje się niezaprzeczalne między projektami wykonanymi ręką człowieka, które są zarówno funkcjonalne, jak i piękne, a tym, co jest zasługą przyrody, która dostarcza mnóstwa inspiracji, to więcej naukowców może zacząć myśleć inaczej o teorii ID: „Używamy naszych umysłów do projektowania, więc za projektami w przyrodzie musi również kryć się umysł. Musi to być umysł o ogromnych możliwościach, ponieważ nie możemy nawet zbliżyć się do jego poziomu”.

Evolution News

Oryginał: Is Biology Approaching the Threshold of Design Acceptance , „Evolution News & Science Today” 2019, January 8 [dostęp 20 VIII 2020].

Przekład z języka angielskiego: Bartosz Bagrowski

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 20.08.2020

Literatura:

1. Bacon F., Novum Organum, tłum. J. Wikarjak, Wydawnictwo Naukowe PWN 1955.
2. Parras-Burgos D., Fernández-Pacheco D.G., Cavas-Martínez F., Nieto Martínez J., Cañavate F.J.F., An Agent-Based Approach for the Application of Nature’s Forms to Product Conceprtual Design, „PlosOne” 2018 [dostęp 5 VII 2020].
3. Wyszukiwarka AskNature, „AskNature – Innovation Inspired by Nature” [dostęp 5 VII 2020].