Czy zwierzęta mogą zachowywać się jak ludzie? – czyli o życiu społecznym oraz typach osobowości u wiewiórekCzas czytania: 11 min

Wieści ze świata nauki to cykl tekstów skupiających się na najnowszych doniesieniach naukowo-badawczych z różnorodnych dziedzin. W tekstach tych omawiane są bieżące artykuły publikowane w prestiżowych czasopismach naukowych, a także ich znaczenie dla stanu współczesnej wiedzy. Powszechnie znana jest sentencja autorstwa Newtona, zgodnie z którą to, „co my wiemy, to tylko kropelka. Czego nie wiemy, to cały ocean.” Celem tekstów publikowanych w tym dziale jest przybliżenie czytelnikom właśnie tych kropelek.

Zwierzęta bardzo często wykazują zachowania podobne do ludzkich. Dla wielu osób widok zwierząt zachowujących się podobnie do ludzi jest interesujący i fascynujący, bowiem człowiek, który obserwuje dane zachowania, nie zdaje sobie sprawy, co tak naprawdę dzieje się w głowie takiego zwierzęcia.

„Ludzkie” zachowania w świecie zwierząt

O ile manifestowanie siły, dążenie do władzy czy nawet troskę o potomstwo można wyjaśnić na podstawie podstawowych mechanizmów biologicznych, czyli walki o byt, przetrwanie i wydanie potomstwa – o tyle wiele „typowo ludzkich” zachowań zwierząt wydaje się trudnych do wyjaśnienia. Jednymi z najbardziej reprezentatywnych przykładów są: słonie, mangusty, czy altanniki¹. U słoni afrykańskich bowiem zaobserwowano zjawisko przypominające obrzędy żałobne po śmierci jednego z członków stada. Wśród mangust karłowatych obecne są postawy altruistyczne, szczególnie wobec chorych lub rannych przedstawicieli gatunku. U ptaków z gatunku altanników widziano zaś większą dbałość o walory estetyczne gniazd niż ich funkcjonalność. Wspomniane przykłady są zachowaniami dostrzeżonymi przez badaczy w wyniku obserwacji prowadzonych w warunkach naturalnych. Podobne przykłady można wymienić także wśród ośmiornic czy małp, które były badane w warunkach zaaranżowanych. Zaobserwowano bowiem takie zjawiska jak empatia wobec nieznajomych, asertywność czy śmiech u szympansów bonobo, a u ośmiornic tak prozaiczną umiejętność jak odkręcanie słoików². W ostatnim czasie oczy badaczy skierowały się jednak ku wiewiórkom, ponieważ opublikowano wyniki ciekawych badań związanych właśnie z tymi zwierzętami.

Akrobacje wiewiórek

W sierpniu 2021 roku na łamach „Science” ukazał się artykuł opisujący proces motorycznego uczenia się wiewiórek Sciurus niger, jak skakać i lądować na gałęziach bez upadku³. Badacze zaznaczyli, że codziennie nad naszymi głowami odbywają się akrobatyczne szaleństwa, kiedy wiewiórki przeskakują z jednej gałęzi na drugą. Zauważyli bowiem, że skoki te wymagają złożonej kombinacji adaptacji biomechanicznych z wyuczonymi zachowaniami, a same wiewiórki wyuczyły w sobie zdolność łączenia generowanych impulsów podczas oceniania równowagi między odległością od celu a elastycznością gałęzi w trakcie wykonywania skoków i lądowań. Badacze zwrócili uwagę, że sukces w podejmowaniu tak trudnych decyzji (skok na zbyt odległą gałąź może spowodować śmierć w wyniku upadku) zależy nie tylko od zdolności biomechanicznych, ale również w znacznej mierze od umiejętnego wykorzystywania manewrów akrobatycznych. W omawianym badaniu cały repertuar manewrów umożliwił wiewiórkom opracowanie strategii skakania na odległe gałęzie, nie doprowadzając przy tym do upadku. Jest to szczególnie ważne w przypadku giętkich gałęzi, bowiem jeśli taka gałąź jest sprężysta i odpowiednio podatna, a wiewiórka znajduje się blisko jej końca, to cała wygenerowana podczas wybicia energia poświęcana jest na odkształcenie gałęzi. Jeśli jednak wiewiórka znajduje się bliżej nasady takiej gałęzi, to większa część generowanej energii wykorzystywana jest do skoku, a nie odkształcenia gałęzi, jednak wówczas wiewiórka jest dalej od celu. Okazało się, że wiewiórki potrafią rozwiązać ten problem optymalizacyjny za pomocą odbijania się od ściany. Z mechanicznego punktu widzenia odbicie się od ściany generuje dodatkowy pęd, który może pozwolić na doskoczenie do celu. Choć odkrycie to jest bardzo ciekawe dla miłośników świata zwierząt, to jednak mówi też wiele o psychokinetyce wiewiórek, czyli o sposobie, w jaki radzą sobie z wyzwaniami takimi jak np. skoki z uginających się gałęzi. Wiewiórki bowiem nauczyły się poznawczo analizować i łączyć uwarunkowania biomechaniczne ze zdolnościami akrobatycznymi w taki sposób, aby modyfikować wielkości fizyczne (np. wartość pędu czy prędkość poziomą) tuż przed wylądowaniem.

Manewr odbicia się od ściany został nazwany manewrem „parkour” ze względu na jego podobieństwo do charakterystycznego ruchu w gimnastyce miejskiej polegającej na bieganiu i skakaniu po budynkach, wykonywaniu akrobacji powietrznych oraz właśnie odbijaniu się od ścian⁴. Odkrycie to pokazało jednak przede wszystkim, że wiewiórki – podobnie jak ludzie – posiadają zdolności analityczne i potrafią relatywnie szybko i skutecznie uczyć się nowych umiejętności optymalizacyjnych.

Psychologiczne i społeczne uwarunkowania zachowania wiewiórek

We wrześniu 2021 roku na łamach „Animal Behaviour” ukazał się artykuł autorstwa Jaclyn R. Aliperti i jej współpracowników, zatytułowany Bridging Animal Personality with Space Use and Resource Use in a Free-Ranging Population of an Asocial Ground Squirrel [Osobowości zwierząt a środowisko. Przypadek wolno żyjącej populacji aspołecznej wiewiórki ziemnej], w którym omówiono zachowania i typy osobowości u jednej z odmian wiewiórek, tym razem u przedstawicieli gatunku Callospermophilus lateralis funkcjonującego głównie na ziemi, a nie na wysokich drzewach.

Problem osobowości u zwierząt fascynował badaczy od dawna, jednak naukowe badania nad osobowością są stosunkowo młodym przedsięwzięciem. W związku z tym należy się zastanowić, czy zasadne jest uznanie, że istnieją ważne dla biologii ewolucyjnej i systematycznej konsekwencje osobowości zwierząt, ponieważ odważniejsze osobniki mogą łatwiej zdobywać pożywienie, ale jednocześnie ich ryzykowne zachowanie może narazić je na drapieżniki lub poważne wypadki⁵. Tym razem naukowcy z Kalifornii wzięli na warsztat wiewiórki żyjące w zachodniej części Stanów Zjednoczonych i Kanadzie, u których odkryli podobne do człowieka cechy osobowości, takie jak: odwaga, śmiałość, agresja, poziom aktywności czy towarzyskość. Badania obejmowały serię testów, takich jak obserwowanie reakcji na własne odbicie w lustrze czy na zbliżające się inne osobniki⁶. Uczonych zainteresował fakt, że niektóre wiewiórki są bardziej towarzyskie niż inne. Po analizie danych zbieranych przez trzy lata okazało się, że śmielsze i bardziej aktywne wiewiórki zajmowały relatywnie większy teren i skuteczniej gromadziły zasoby (np. żywność) niż ich nieśmiałe, mniej aktywne odpowiedniki. Wykazano jednak także, że bardziej agresywne wiewiórki miały większy dostęp do dobrych punktów obserwacyjnych, dzięki czemu skuteczniej mogły unikać drapieżników.

Obserwacje zespołu badawczego pod przewodnictwem Jaclyn R. Aliperti wniosły wiele nowych informacji do aktualnej wiedzy na temat indywidualności wiewiórek. W artykułach komentujących omawiane badanie zwraca się uwagę, że uwzględnienie osobowości zwierząt w zarządzaniu dziką przyrodą może być szczególnie ważne podczas przewidywania reakcji dzikich zwierząt na nowe warunki środowiskowe, takie jak zmiany siedlisk, deforestacja czy zmieniające się uwarunkowania klimatyczne⁷. Sami autorzy badania zauważają, że zrozumienie, w jaki sposób osobowość zwierzęcia wpływa na wykorzystanie przestrzeni oraz gospodarowanie zasobami, może się okazać bardzo ważne dla ochrony dzikiej przyrody. W prezentowanym badaniu wykazano, że osobniki cechujące się większą odwagą posiadały większe obszary terytorium niż te bardziej nieśmiałe. Wśród osobników wykazujących się wyższym stopniem aktywności, te cechujące się większą odwagą poruszały się szybciej w naturalnym środowisku, zaś osobniki towarzyskie posiadały większy dostęp do preferowanych zasobów naturalnych. Badacze zauważają, że przedstawione dane potwierdzają zależne od osobowości wykorzystanie przestrzeni i zasobów w przyrodzie⁸. W wynikach zwrócono uwagę, że aktywność była wyraźnie skorelowana z towarzyskością, co jest bardzo ciekawą zależnością, jednak najistotniejsze jest to, że w ogóle pojawił się taki artykuł. Badania dotyczące zależnego od osobowości wykorzystania przestrzeni w ekosystemach są bowiem bardzo rzadkie, ponieważ uzyskanie sparowanych zestawów dotyczących dynamiki przestrzennej zwierząt oraz powtarzalnych pomiarów osobowości od oznaczonych zwierząt jest bardzo trudne. Dlatego też badanie trwało aż trzy lata i wykonane było w Laboratorium Biologicznym Gór Skalistych w Kolorado, gdzie wiewiórki badane są już od ponad 30 lat⁹.

Badany gatunek wiewiórek uchodzi za relatywnie aspołeczny, gdyż jego przedstawiciele nie nawiązują więzi, nie tworzą sieci społecznych ani nie spędzają większości czasu wśród najbliżej spokrewnionych osobników. Jednak mimo tej niemal „wrodzonej” aspołeczności dało się zauważyć, że osobniki bardziej społeczne i towarzyskie posiadały rozleglejsze terytoria oraz korzystniejsze punkty obserwacyjne, co dawało im przewagę nad innymi przedstawicielami gatunku. Kat Kerlin, komentatorka badania, zauważa, że towarzyskość wiewiórek wyróżnia je z gatunku pojmowanego za aspołeczny oraz może się realnie przełożyć na szanse przeżycia jednostki, a także jej rozmnażania się, co następnie może się skalować do poziomu populacji lub społeczności¹⁰.

Budowanie sieci powiązań społecznych u zwierząt

Również we wrześniu 2021 roku ukazał się artykuł zatytułowany Social Evolution in Mammals [Ewolucja społeczna u ssaków], który został opublikowany na łamach „Science”. W pracy tej autorzy analizują czynniki, które wpływają na zróżnicowanie systemów społecznych wśród ssaków, analizując czynniki genetyczne, ewolucyjne, ekologiczne, historyczne oraz antropogeniczne. Badacze podkreślają, że zrozumienie dynamiki kształtowania się systemów społecznych oraz ich konsekwencji demograficznych wśród zwierząt może przynieść szereg korzyści dla ochrony oraz zarządzania populacjami zwierząt¹¹. Do wymienionych wcześniej czynników mogących kształtować dynamikę interakcji międzyosobniczych należy jednak dodać także uwarunkowania osobowościowe zwierząt, bowiem w świetle badań Jaclyn R. Aliperti oraz jej współpracowników okazuje się, że cechy osobowości zwierząt mogą być jednymi z kluczowych nie tylko w zdobywaniu terytorium oraz gospodarowaniu dobrami naturalnymi, ale także w kształtowaniu sieci społecznych.

Przeprowadzenie podobnych badań na innych gatunkach pozwoliłoby zweryfikować, czy ekstrapolacja przedstawionych wyników również na populacje innych gatunków jest zasadna. Wiele wskazuje, że wiewiórki oraz inne zwierzęta w różnych sytuacjach zachowują się podobnie do ludzi. Mogą też posiadać własne typy osobowości, podobnie jak przedstawiciele Homo sapiens, dlatego też kwestia ta powinna zostać zbadana również u innych gatunków. Może bowiem się przyczynić do nieco innego spojrzenia na kwestię instynktu oraz intelektu u zwierząt.

Bartosz Bagrowski

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ikonka cyklu: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 10.10.2021

Literatura: