Książka „Wyjątkowa planeta” – czyli nowe spojrzenie na ideę precyzyjnego dostrojeniaCzas czytania: 9 min

Współczesne odkrycia naukowe

Współczesna nauka i nowoczesne technologie coraz szybciej się rozwijają. Dotyczy to przede wszystkim nauk fizycznych (szczególnie astronomii, astrofizyki i kosmologii) oraz nauk biologicznych i medycznych (w szczególności biochemii i biologii molekularnej¹). Coraz częściej dziedziny te łączą siły w poszukiwaniu śladów życia we Wszechświecie², a u podstaw eksploracji i przewidywań leży hipoteza samoistnego powstawania życia, czyli abiogeneza³. Pogląd ten wywołuje różnorodne reakcje, dlatego też, najogólniej rzecz ujmując, wśród uczonych wyróżnia się dwie postawy – naukowcy uważają, że życie, nawet wysokorozwinięte, jest powszechne we Wszechświecie⁴ albo twierdzą, że na Ziemi jest ono czymś wyjątkowym. Fred Hoyle, wybitny matematyk, kosmolog i astronom, obliczył, że przypadkowe powstanie pierwszego (nawet najprostszego) organizmu jest skrajnie nieprawdopodobne⁵. Był on również zwolennikiem hipotezy precyzyjnego dostrojenia Wszechświata, czyli określonych wartości stałych fizycznych, które umożliwiają powstanie życia, a w szczególności pojawienie się istot inteligentnych⁶. Wydaje się jednak, że dopóki nie zostaną odkryte żadne pozaziemskie cywilizacje albo nie dojdzie do ostatecznego rozstrzygnięcia badań nad abiogenezą, świat nauki będzie podzielony pod tym względem.

Czy żyjemy na wyjątkowej planecie?

Amerykański astronom Guillermo Gonzalez oraz filozof Jay W. Richards w książce Wyjątkowa planeta. Dlaczego nasze położenie w Kosmosie umożliwia odkrycia naukowe skupiają się na różnych aspektach wyjątkowości Ziemi postrzeganej jako miejsce do życia i uprawiania nauki. Sprzeciwiają się oni zasadzie kopernikańskiej (wyznawanej m.in. przez amerykańskiego astronoma Carla Sagana), czyli przekonaniu, że życie jest powszechne we Wszechświecie oraz że Ziemia jest wyłącznie niewielką i niczym niewyróżniającą się „błękitną kropką”⁷. Autorzy przedstawiają argumenty przemawiające za tym, że inteligentne życie jest czymś niezwykłym i między innymi dlatego Ziemia powinna być uważana za planetę wyjątkową.

Gonzalez i Richards zaznaczają, że Ziemia znajduje się w miejscu idealnym do rozwoju złożonego życia, ponieważ nasza planeta spełnia szereg ściśle określonych warunków – autorzy mają na myśli warunki atmosferyczne, geologiczne, a także odpowiednie miejsce zajmowane przez Ziemię w układzie planetarnym. Uczeni zwracają uwagę na kąt nachylenia Ziemi względem Słońca oraz na fakt, że masa Księżyca stabilizuje ten kąt (zbyt duże lub zbyt małe nachylenie osiowe byłoby niekorzystne dla życia), a także wpływa pozytywnie na ziemski klimat. Warto zwrócić uwagę, że obrót Ziemi wokół własnej osi umożliwia występowanie cyklu dnia i nocy, nachylenie osi planety względem Słońca warunkuje powstanie stref klimatycznych (np. stepów, lasów równikowych czy strefy umiarkowanej), w których może się rozwijać różnorodna fauna i flora. Ziemia posiada warunki odpowiednie do powstania inteligentnego gatunku, jakim jest człowiek, ponieważ oferuje wszystkie substancje, które są konieczne do rozwoju złożonego życia, a także do utrzymania kosztownego energetycznie układu nerwowego. Autorzy Wyjątkowej planety idą jednak o krok dalej, gdyż nie tylko rozważają uwarunkowania rozwoju życia na Ziemi, ale skupiają się także na fakcie, że szczególne umiejscowienie naszej planety we Wszechświecie pozwoliło, aby rozumny człowiek dokonywał odkryć naukowych.

Wyjątkowe usytuowanie Ziemi i człowieka

Peryferyjne położenie Ziemi w stosunku do centrum Drogi Mlecznej umożliwiło nocne obserwowanie nieba, które przerodziło się w przyglądanie się przestrzeni międzygalaktycznej. Gdyby Układ Słoneczny był położony bliżej centrum naszej Galaktyki, światło z sąsiednich gwiazd mogłoby uniemożliwiać obserwacje przestrzeni kosmicznej. Podobnie jest z układem Ziemia-Księżyc-Słońce – odległość Księżyca od Ziemi pozwala obserwować zaćmienia całkowite, które z kolei umożliwiły rozwój nauki⁸. Autorzy przytaczają również słowa Johna Gribbina, który zwraca uwagę zarówno na usytuowanie przestrzenne Ziemi, jak i na umiejscowienie czasowe człowieka⁹. Odległości w układzie Ziemia-Księżyc-Słońce faktycznie umożliwiają obserwację zaćmień całkowitych, jednak nie zawsze tak było. W dalekiej przeszłości Księżyc znajdował się znacznie bliżej Ziemi, przez co w trakcie ówczesnych zaćmień nie była widoczna charakterystyczna „korona” Słońca, zaś w dalekiej przyszłości Księżyc będzie tak oddalony, że stanie się niemożliwa obserwacja zaćmień całkowitych w żadnym miejscu na Ziemi. Interesujące jest więc nie tylko kosmiczne położenie naszej planety, ale także moment, w którym pojawiły się na niej istoty inteligentne zdolne do zauważania niezwykłych zjawisk astronomicznych. Gonzalez i Richards przedstawiają korelację zamieszkiwalności z mierzalnością, która według nich nie mogła być dziełem przypadku. Korelacja ta podkreśla, że pojawienie się istot inteligentnych, jako zjawisko niezwykle złożone, wymaga zaistnienia wielu dogodnych warunków, tych samych, które umożliwiają naukowe badanie Wszechświata. Autorzy zauważają, że wiele fundamentalnych stałych przyrody – zarówno na poziomie kwantowym (poziomy energetyczne w atomie), jak i astrofizycznym (tempo rozszerzania się Wszechświata) – jest dokładnie takich, aby we Wszechświecie mogło zaistnieć życie. Jeśli którakolwiek z nich byłaby choć odrobinę inna, życie, jakie znamy, nie mogłoby powstać.

Opinie o książce

Autorzy są krytyczni wobec zasady kopernikańskiej, a argumentują na rzecz mocnej interpretacji zasady antropicznej, co wzbudziło kontrowersje w świecie nauki.

Fizyk i filozof Victor J. Stenger zarzuca Gonzalezowi i Richardsowi, że pod płaszczykiem teorii inteligentnego projektu skrywają kreacjonizm, i oskarża ich w ten sposób o brak prawdomówności¹⁰. Zarzuty te mogą jednak wynikać z niezrozumienia teorii inteligentnego projektu. Również astronom William Jefferys posądza autorów o ukryty kreacjonizm, ale także nienaukowość¹¹. Autorzy Wyjątkowej planety jednak w niemal każdym swoim argumencie powołują się na publikacje naukowe, a kompletna bibliografia zawiera aż 623 pozycje. Argument nienaukowości wydaje się więc nietrafiony.

Książka zebrała też pozytywne recenzje. Astronom David Hughes stwierdza, że jest ona pouczającą, prowokującą do myślenia i bardzo ciekawa. Astronom Owen Gingerich oraz fizyk Philip Skell docenili autorów za ich dociekliwość naukową oraz rzetelne informacje, a także stwierdzili, że praca ta jest przełomowa w świecie nauki. Graham Perdue, profesor chemii, ocenia publikację jako ważny wkład w rozległy dyskurs o pochodzeniu życia. Profesor paleobiologii Simon Conway Morris zauważa, że odkrycia opisane w Wyjątkowej planecie mogą pomóc w poszukiwaniu odpowiedzi na istotne pytania filozoficzne. Ponadto zwraca uwagę, że książka ta umożliwia nowe spojrzenie na historię nauki oraz powstanie metody naukowej¹².

Podsumowanie

Gonzalez i Richards zauważają, że im więcej dowiadujemy się o Kosmosie, tym bardziej możemy dostrzec nasze unikatowe w nim miejsce. Autorzy twierdzą, że położenie Ziemi i moment pojawienia się na niej człowieka nie mogą być dziełem przypadku. Uczeni podchodzą do tematu interdyscyplinarnie, ponieważ argumenty, których używają, dotyczą różnych dziedzin nauki, w tym fizyki, astronomii, kosmologii i astrofizyki, a także chemii czy geologii. Należy również dodać, że omawiana książka zawiera wiele treści filozoficznych, dzięki czemu jej lektura może zaciekawić czytelników zainteresowanych nie tylko zagadnieniami nauk przyrodniczych, ale także humanistów.

Bartosz Bagrowski

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 12.1.2021

Literatura: