Czy prawa ekonomii mogą dotyczyć natury życia?Czas czytania: 7 min

W lipcu 2020 roku na stronie „W Poszukiwaniu Projektu” ukazał się artykuł zatytułowany Bionika w ekonomii¹. W tekście został omówiony artykuł Exploring the Concept of Homeostasis and Considering Its Implications for Economics [Analiza koncepcji homeostazy i jej implikacji dla ekonomii] Antonia i Hanny Damasiów z Uniwersytetu Południowej Kalifornii². Autorzy skupili się na wyjaśnieniu mechanizmu homeostazy (dynamicznej regulacji wewnętrznych parametrów organizmu), który odnieśli również do ekonomii. W podsumowaniu zwrócili uwagę, że aby dobrze kierować procesami ekonomicznymi, należy szczegółowo badać przebieg biologicznej regulacji życia.

Okazuje się jednak, że ekonomiczne mechanizmy homeostatyczne nie są jedynym punktem wspólnym dla nauk ekonomicznych oraz przyrodniczych. Innym przykładem jest zasada Pareta, która wywodzi się z ekonomii i zarządzania, a często nazywana jest „uniwersalną zasadą”, „podstawowym prawem we Wszechświecie” czy „opisem sposobu, w jaki działa świat”³. Wydaje się więc, jakoby zasada ta była czymś w rodzaju prawa naturalnego. Warto przyjrzeć się bliżej temu zjawisku.

Zasada Pareta – czym właściwie jest?

Zasada Pareta jest prawem opisującym wiele zjawisk z zakresu ekonomii oraz zarządzania. Nazywana jest także „zasadą 80/20” lub „zasadą kluczowych nielicznych i błahych licznych”. Najczęściej stosuje się ją do opisu nierównomiernej dystrybucji dóbr materialnych w społeczeństwie. Uważa się bowiem, że 80% bogactwa należy do 20% społeczeństwa, jednak nie jest to jedyne  zastosowanie zasady 80/20. Innymi przykładami są takie zależności, jak: 20% kierowców powoduje 80% wypadków, 20% tekstu pozwala zrozumieć 80% treści, 20% klientów (stałych) przynosi 80% zysków⁴. Choć nie są to wartości dokładne, to jednak wyraźnie ukazują pewną tendencję, określaną właśnie jako zasada 80/20. Zasada również jest przedstawiana w formach bardziej radykalnych, takich jak między innymi 99/1, jednak głównym jej przesłaniem jest ukazanie nierównowagi, która panuje w społeczeństwie czy w ekonomii⁵. Podobnie jest z rozkładem normalnym przedstawianym za pomocą krzywej Gaussa, gdzie większość przypadków w populacji wykazuje się średnimi wynikami (np. średni poziom IQ, średni poziom aktywności fizycznej, średni wzrost), a wyniki skrajne (np. ponadprzeciętnie wysoki wzrost lub ponadprzeciętnie niski wzrost) charakteryzują znacznie mniejszą część społeczeństwa. Krzywa rozkładu normalnego może być bardziej wypłaszczona lub bardziej uwypuklona, jednak odzwierciedla właściwą tendencję rozkładu większości cech w społeczeństwie⁶.

Rozkład Pareta w praktyce

Zasadzie Pareta przypisuje się właściwość opisywania naturalnych tendencji człowieka, między innymi to, że przez 80% czasu nosimy 20% swoich ubrań. Choć ma to znamiona wyłącznie dowodu anegdotycznego, trudno zaprzeczyć, że niemal każdy z nas ma ulubione rzeczy, które często nosi, a nie stanowią one większości posiadanej garderoby. Dla zasady Pareta istnieją również praktyczne zastosowania, na przykład zrozumienie 20% materiału z matematyki może przynieść lepsze efekty, niż nauczenie się na pamięć 80% bez zrozumienia⁷. Rozkład Pareta może pomóc nawet w laboratorium do szacowania wartości hodowlanej kompletnego genomu⁸. Zasada ta opisuje mnóstwo zależności z zakresu funkcjonowania społeczeństwa, zarządzania zasobami czy życia codziennego. Czy jednak można zauważyć podobną tendencję na gruncie nauk przyrodniczych?

Zasada 80/20 w przyrodzie

Okazuje się, że zasada 80/20 odzwierciedla w przybliżeniu wzorzec rozkładu energii w gazie w stanie równowagi fizykochemicznej. Dystrybucja dóbr w społeczeństwie jest więc kształtowana przez te same modele fizyczne i równania, które regulują na przykład dystrybucję cząsteczek gazu w próżni⁹. Również skład mieszaniny w ziemskiej atmosferze jest zbliżony do rozkładu 80/20, ponieważ azot zajmuje około 78% objętościowych, a tlen – około 21% objętościowych¹⁰. Analogicznie rzecz się ma z rozwojem prenatalnym człowieka, który fizjologicznie trwa 40 tygodni i składa się z okresu zarodkowego (8 tygodni – 20%) i okresu płodowego (32 tygodnie – 80%)¹¹.

Podane przykłady ilustrują stabilne rozkłady niektórych stałych właściwości, takich jak zachowanie cząsteczek gazu, skład atmosfery czy długość życia prenatalnego. Zasada Pareta w przyrodzie ma jednak jeszcze istotniejsze znaczenie związane z optymalizacją działania niektórych procesów biologicznych. W badaniach naukowych wykazano bowiem, że rozkład Pareta ilustruje optymalność metabolizmu energetycznego organelli komórkowych¹², ale również jest związany z optymalizacją funkcjonowania układu nerwowego. W tym kontekście autorzy zwracają uwagę szczególnie na komunikację międzyneuronalną, efektywność snu czy przebieg procesów poznawczych¹³. Zasada Pareta jest więc bardzo szerokim tematem i wynika z niezwykle szczegółowej obserwacji świata oraz sposobu, w jaki rozwija się życie.

Matematyka życia

Choć zasada Pareta wyrosła na gruncie nauk ekonomicznych, bazując na obserwacji dystrybucji zasobów w społeczeństwie, to jednak okazuje się, że ma ona istotne znaczenie również w przyrodzie. Jest nie tylko kolejnym przykładem bioniki w ekonomii, ale także ukazuje, że życie ma swoje matematyczne podstawy. Innymi przykładami ilustrującymi zgodność biologii z wzorami matematycznymi są implikacje z zakresu biologii rozwojowej czy samoorganizacji materiału genetycznego¹⁴, a także filotaksja, czyli wzory ulistnienia roślin¹⁵, jak również obliczeniowa natura procesów poznawczych¹⁶.

Bartosz Bagrowski

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 26.03.2021

Literatura: