Teoria w kryzysie? Zwieranie szykówCzas czytania: 6 min

Od redakcji Evolution News & Science Today: Zasmuciła nas wiadomość o śmierci naszego przyjaciela i kolegi, ikonoklastycznego biologa¹ Jonathana Wellsa. Składając mu hołd, przedstawiamy niektóre jego artykuły. Niniejszy artykuł stanowi zmodyfikowaną część rozdziału opublikowanego w książce The Comprehensive Guide to Science and Faith: Exploring the Ultimate Questions About Life and the Cosmos [Wyczerpujący przewodnik po nauce i wierze. Rozważania dotyczące podstawowych pytań o życie i kosmos] i ukazuje się jako czwarty w serii.

Filozof nauki Thomas S. Kuhn porównał rewolucje naukowe do rewolucji politycznych. Tak jak w przypadku rewolucji politycznych, rewolucja naukowa zwykle dzieli ludzi „na dwa obozy, dwie partie, z których jedna stara się bronić starego porządku, a druga – wprowadzić nowy”². Obóz broniący starego paradygmatu wykorzystuje wszelkie środki, jakie ma do dyspozycji (w tym wszystkie swoje profesjonalne towarzystwa i publikacje), aby stawić opór pretendentowi. Od połowy XX wieku pod kontrolą ugruntowanych paradygmatów znajdują się również ogromne środki finansowe płynące od różnych organizacji i podatników, a tym samym stanowiska pracy w instytucjach edukacyjnych i badawczych. Kiedy stawką jest kariera zawodowa, może zrobić się nieprzyjemnie.

I zrobiło się nieprzyjemnie

Pod koniec lat dziewięćdziesiątych XX wieku w Burlington w stanie Waszyngton nauczyciel biologii w liceum Roger DeHart uczył wymaganego materiału dotyczącego teorii ewolucji. Przedstawił jednak swoim uczniom również kilka artykułów opublikowanych w literaturze naukowej głównego nurtu, w których kwestionowano niektóre aspekty neodarwinizmu. Bojowo nastawieni darwiniści zagrozili lokalnej radzie szkolnej wniesieniem pozwu, przez co DeHarta skierowano do nauczania innego przedmiotu, a lekcje biologii miał prowadzić nauczyciel wychowania fizycznego. W 2002 roku DeHart zrezygnował z posady nauczyciela w liceum i ostatecznie przeprowadził się wraz z żoną i dziećmi do innego kraju³.

W 2003 roku dr Nancy Bryson była dziekanką Wydziału Nauki i Matematyki w Mississippi University for Women. Kiedy wygłosiła wykład zatytułowany „Zastosowanie zasad krytycznego myślenia do teorii ewolucji”, pewien starszy profesor biologii odczytał słuchaczom wcześniej przygotowane oświadczenie, w którym uznał, że dr Bryson propaguje „religię przebraną w szaty nauki”, i zarzucił jej brak kompetencji do wypowiadania się na temat teorii ewolucji. Następnego dnia dr Bryson poinformowano, że jej kontrakt jako dziekanki wydziału nie zostanie przedłużony. Ostatecznie musiała poszukać zatrudnienia gdzie indziej⁴.

W 2004 roku biolożka Caroline Crocker była profesorem wizytującym na Uniwersytecie George’a Masona. Przedstawiając standardowy materiał na temat teorii ewolucji, jeden z wykładów poświęciła ona empirycznym problemom teorii Darwina i krótko wspomniała o sporze dotyczącym teorii inteligentnego projektu. Pod koniec wykładu poleciła studentom, aby „przemyśleli tę sprawę samodzielnie”. Z tego powodu nie przedłużono jej umowy⁵.

No dobrze – nie prowadźmy samodzielnych rozważań

W 2005 roku nauczyciel biologii Bryan Leonard miał już właśnie uzyskać stopień doktora edukacji naukowej na Uniwersytecie Stanu Ohio. Jego dysertacja, w której przedstawił wyniki ilościowych badań na temat reakcji grupy studentów na krytyczną analizę teorii ewolucji, była już zaakceptowana przez komisję. Jednak w ostatniej chwili trójka prodarwinowskich profesorów (którzy przyznali, że nie zapoznali się z dysertacją Leonarda) złożyli na niego skargę. Zarzucili mu, że zachował się nieetycznie, ponieważ sugerował studentom, że neodarwinizm ma jakieś słabości. W rezultacie władze uniwersytetu nie dopuściły Leonarda do obrony doktorskiej⁶.

David Coppedge rozpoczął pracę w Jet Propulsion Laboratory w Kalifornii w 1996 roku. Przez dziewięć lat był administratorem systemu w zespole prowadzącym ambitną misję Cassini na Saturna. Pewnego dnia otrzymał reprymendę i został zdegradowany za to, że prywatnie rozdawał płyty DVD dotyczące teorii inteligentnego projektu współpracownikom, którzy o nie poprosili. W 2011 roku stracił zatrudnienie⁷.

W 2009 roku cieszący się międzynarodowym uznaniem paleontolog Günter Bechly był kierownikiem wystawy z okazji Dnia Darwina w Państwowym Muzeum Historii Naturalnej w Stuttgarcie w Niemczech. Wystawa była bardzo prodarwinowska, ale obejmowała też przedstawienie krytyki ze strony teorii inteligentnego projektu, przy czym wspomniano o kilku książkach zwolenników tej teorii. Po przeczytaniu kilku książek przychylnych teorii inteligentnego projektu Bechly doszedł do wniosku, że darwiniści błędnie ją charakteryzują. Jego poglądy stopniowo ulegały zmianie, aż w 2015 roku otwarcie przyznał, że opowiada się za teorią inteligentnego projektu. Bechly oznajmił, że w następstwie tej deklaracji władze muzeum powiedziały mu, że „nie jestem już mile widziany i najlepszym rozwiązaniem byłoby, gdybym zdecydował się zrezygnować z pracy”. W końcu zmuszono go do rezygnacji ze stanowiska⁸.

Pod kontrolą paradygmatu

Jak wskazywał Kuhn, czasopisma naukowe głównego nurtu (podobnie jak towarzystwa naukowe) również znajdują się w dużej mierze pod kontrolą dominującego paradygmatu. Z tego powodu artykuły na temat teorii inteligentnego projektu, a nawet artykuły na inne tematy, ale pisane przez znanych zwolenników tej teorii, rzadko dopuszczane są do publikacji w czasopismach głównego nurtu.

Jakiś czas temu wysłałem artykuł za zakresu cytobiologii do pewnego renomowanego czasopisma naukowego. W artykule nie było ani słowa o teorii inteligentnego projektu. Po wprowadzeniu różnych rekomendowanych zmian mój artykuł pozytywnie przeszedł procedurę recenzyjną i redaktor powiadomił mnie w e-mailu, że chce go opublikować. Miał jeszcze tylko jedno pytanie: Czy jestem „tym Jonathanem Wellsem, znanym zwolennikiem teorii inteligentnego projektu?” (tak dokładnie brzmiały jego słowa). Odpowiedziałem twierdząco. Redaktor wysłał więc artykuł do jeszcze jednego recenzenta, którego „recenzja” w ogóle nie odnosiła się do treści artykułu, lecz przypominała pełną wściekłości tyradę jakiegoś prodarwinowskiego blogera. Redaktor następnie poinformował mnie, że podjął decyzję o nieprzyjęciu artykułu do druku⁹.

W 2020 roku w tym samym czasopiśmie David Speijer usiłował usprawiedliwić uprzedzenia w stosunku do teorii inteligentnego projektu. Zalecał on, aby w wyszukiwarkach internetowych tworzonych przez gigantów technologii jawnie dyskryminowano teorię inteligentnego projektu, a gdyby ci giganci stawiali opór, to – jak napisał – rząd powinien „ich do tego zmusić”. W szczególności Speijer rekomendował „obligatoryjne” dołączanie „barwnych banerów ostrzegających o stale spotykanych błędach rzeczowych lub treściach nienaukowych, które przebiera się w szaty nauki”¹⁰.

Jonathan Wells

Oryginał: Theory in Crisis?: Circling the Wagons, „Evolution News & Science Today” 2023, September 30 [dostęp: 18 XII 2024].

Przekład z języka angielskiego: Dariusz Sagan

Literatura: