Teoria w kryzysie? Niezadowolenie i mnożenie się nowych interpretacjiCzas czytania: 6 min

Od redakcji Evolution News & Science Today: Zasmuciła nas wiadomość o śmierci naszego przyjaciela i kolegi, ikonoklastycznego biologa¹ Jonathana Wellsa. Składając mu hołd, przedstawiamy niektóre jego artykuły. Niniejszy artykuł stanowi zmodyfikowaną część rozdziału opublikowanego w książce The Comprehensive Guide to Science and Faith: Exploring the Ultimate Questions About Life and the Cosmos [Wyczerpujący przewodnik po nauce i wierze. Rozważania dotyczące podstawowych pytań o życie i kosmos] i ukazuje się jako trzeci w serii.

Rewolucję naukową napędza po części niezadowolenie pośród zwolenników starego paradygmatu. Wówczas tworzone są nowe wersje teoretycznych podwalin paradygmatu. W opublikowanej w 1962 roku książce Struktura rewolucji naukowych² filozof nauki Thomas S. Kuhn napisał:

Mnożenie się konkurencyjnych interpretacji, chęć znalezienia czegoś nowego, wyrażanie zdecydowanego niezadowolenia z istniejącego stanu rzeczy, odwoływanie się do filozofii i podejmowanie kwestii fundamentalnych – wszystko to są symptomy przejścia od badań normalnych do nadzwyczajnych³.

Poważne problemy z teorią Darwina

Coraz większa liczba biologów przyznaje obecnie, że teoria ewolucji boryka się z poważnymi problemami. W 2007 roku biolog i filozof Massimo Pigliucci opublikował artykuł, w którym zastanawiał się, czy potrzebujemy „rozszerzonej syntezy ewolucyjnej”, to jest teorii wykraczającej poza neodarwinizm⁴. Następnego roku Pigliucci i piętnastu innych biologów (żaden z nich nie był zwolennikiem teorii inteligentnego projektu) zgromadziło się w położonym na północ od Wiednia Konrad Lorenz Institute for Evolution and Cognition Research, aby przedyskutować tę kwestię. Dziennikarka naukowa Susan Mazur określiła tę grupę mianem „Altenberg 16”⁵. W 2010 roku grupa opublikowała zbiór swoich artykułów. Autorzy krytykowali ideę, że organizmy mogą ewoluować wyłącznie wskutek stopniowej kumulacji małych zmian, które są zachowywane prze dobór naturalny, oraz neodarwinowską ideę, że DNA „jest jedynym nośnikiem zmian i jedyną jednostką dziedziczenia”⁶.

„Teoria ewolucji z perspektywy XXI wieku”

W 2011 roku biolog James A. Shapiro (który nie należał do grupy Altenberg 16 i nie jest zwolennikiem teorii inteligentnego projektu) opublikował książkę zatytułowaną Evolution: A View from the 21st Century⁷ [Teoria ewolucji z perspektywy XXI wieku]. Shapiro wyłożył w niej koncepcję, którą nazwał naturalną inżynierią genetyczną, i dostarczył danych empirycznych wskazujących na to, że komórki potrafią celowo reorganizować swoje genomy. Według Shapiro wielu naukowców zareagowało na wyrażenie „naturalna inżynieria genetyczna” w taki sam sposób, jak reagują na teorię inteligentnego projektu, ponieważ koncepcja Shapiro wydaje się „podważać zasady naturalizmu, które wykluczają jakąkolwiek rolę dla zewnętrznej względem przyrody, kierującej biegiem zdarzeń inteligencji”⁸. Shapiro argumentował jednak, że:

koncepcja kierowanej przez komórki naturalnej inżynierii genetycznej znajduje się w granicach nauk biologicznych XXI wieku. Pomimo rozpowszechnionych uprzedzeń filozoficznych, sensownie jest obecnie uznawać, że komórki funkcjonują w sposób teleologiczny: ich celami są przetrwanie, wzrost i reprodukcja⁹.

W 2014 roku na łamach czasopisma „Nature” opublikowano dyskusję między naukowcami sadzącymi, że teoria ewolucji wymaga „ponownego przemyślenia”, a naukowcami uważającymi, że teoria ewolucji w obecnej postaci ma się dobrze. Ci, według których teoria ewolucji wymaga ponownego przemyślenia, zasugerowali, że obrońców teorii ewolucji w obecnej postaci może „nawiedzać duch teorii inteligentnego projektu”, i dlatego chcieliby z nimi „tworzyć zjednoczony front przeciwko wrogom nauki”¹⁰. Niemniej ci pierwsi uważali, że najnowsze odkrycia w różnych dyscyplinach wymuszają „konceptualną zmianę w biologii ewolucyjnej”¹¹. W czasopiśmie „Proceedings of the Royal Society of London” ci sami naukowcy opublikowali również artykuł, w którym zaproponowali „alternatywną strukturę pojęciową”, czyli „rozszerzoną syntezę ewolucyjną”. Ta alternatywa zachowuje podstawy teorii ewolucji, „ale podkreśla rolę konstruktywnych procesów w rozwoju i ewolucji”¹².

Niezwykłe spotkanie w Londynie

W 2016 roku w siedzibie Towarzystwa Królewskiego w Londynie międzynarodowa grupa biologów zorganizowała publiczne spotkanie, w trakcie którego dyskutowano nad rozszerzoną syntezą ewolucyjną. Spotkanie rozpoczął biolog Gerd B. Müller, który wskazywał, że obecna teoria ewolucji nie wyjaśnia (między innymi) powstawania nowych struktur anatomicznych (czyli makroewolucji). Większość innych prelegentów również uważała, że obecna teoria ewolucji jest nieadekwatna – broniło jej tylko dwóch uczestników. Żaden prelegent nie brał pod uwagę teorii inteligentnego projektu jako realnej alternatywy. Jeden z nich nawet karykaturalnie scharakteryzował teorię inteligentnego projektu, sugerując, że według niej „dokonał tego Bóg”, a w pewnym momencie inny uczestnik powiedział bez namysłu: „To nie Bóg – wykluczamy Boga”¹³.

Zwolennicy rozszerzonej syntezy ewolucyjnej wskazali różne mechanizmy ewolucyjne, które w obecnej teorii ewolucji są ich zdaniem ignorowane lub lekceważone, ale wszystkie zaproponowane mechanizmy działały w zakresie mikroewolucji (małych zmian w obrębie istniejących gatunków). Pod koniec spotkania było jasne, że żaden prelegent nie sprostał wyzwaniu rzuconemu na jego początku przez Gerda Müllera¹⁴.

W artykule opublikowanym w 2018 roku na łamach czasopisma „Evolutionary Biology” dokonano przeglądu niektórych aktualnie rywalizujących ze sobą interpretacji teorii ewolucji. Na koniec autorzy zastanawiali się, czy istniejące wciąż „rozłamy konceptualne i napięcia ewolucjonistyczne”¹⁵ zostaną przezwyciężone. Dopóki jednak nadal będą one istnieć, dopóty będą świadczyć o tym, że mamy do czynienia z rewolucją naukową.

Jonathan Wells

Oryginał: Theory in Crisis?: Dissatisfaction and the Proliferation of New Articulations, „Evolution News & Science Today” 2023, September 27 [dostęp: 13 XII 2024].

Przekład z języka angielskiego: Dariusz Sagan

Literatura: