Teoria samolubnego genu trafia na OIOM. Nowa książka poświęcona teorii Richarda DawkinsaCzas czytania: 5 min

Biolog Richard Dawkins zyskał rozgłos w 1976 roku po opublikowaniu książki Samolubny gen¹. Od tego momentu minęło już prawie pół wieku, najwyższa pora sprawdzić więc, czy jego poglądy wytrzymały próbę czasu. W niedawno opublikowanej książce Selfish Genes in I.C.U.?² [Samolubne geny na OIOM-ie?] doktor Michael Jarvis odpowiada na pytanie, czy ostatnie odkrycia w biologii mogą być potwierdzeniem Dawkinsa koncepcji samolubnego genu.

Jarvis, który tytuł doktora nauk biologicznych uzyskał na Uniwersytecie Kapsztadzkim (gdzie zajmował się zoologią), zabiera nas w podróż w czasie. Najpierw przedstawia pochodzenie Wszechświata i historię Ziemi, po czym przechodzi do darwinowskiej teorii ewolucji i czterech kluczowych zagadnień opisanych przez Karola Darwina w jego O powstawaniu gatunków, zwracając szczególną uwagę na wyzwanie, przed którym stanął Darwin: eksplozję kambryjską. Na tym tle Jarvis opisuje opracowaną przez Dawkinsa koncepcję samolubnego genu – ideę, że gen można postrzegać jako „samolubną jednostkę”, która wykorzystuje organizm do przeprowadzenia własnego procesu replikacji. Innymi słowy, koncepcja samolubnego genu zakłada, że dobór naturalny odbywa się na poziomie genów.

W kolejnych rozdziałach Jarvis analizuje pewne odkrycia, które (uwaga, bo będzie spoiler) w gruncie rzeczy są niezgodne z teorią samolubnego genu. Jarvis robi dobrą robotę, przedstawiając dane empiryczne, aby czytelnik mógł wyrobić sobie pogląd na temat koncepcji zaproponowanej przez Dawkinsa.

Tajemnica ludzkiego oka

Do moich ulubionych fragmentów książki Jarvisa należą rozdziały dotyczące złożoności i biologicznych funkcji oka. Nie zdradzę tutaj wszystkiego, ale zacytuję dwa zdania:

W przeszłości niektórzy naukowcy uważali, że siatkówka ludzkiego oka jest w rzeczywistości słabym projektem. Ten argument przedstawił Richard Dawkins. W opublikowanej w 1986 roku książce Ślepy zegarmistrz doszedł do wniosku, że oko kręgowców funkcjonuje niesprawnie, ponieważ fotoreceptory siatkówki są zwrócone w stronę przeciwną niż źródło światła³.

Jarvis poświęca sporo uwagi temu często powtarzanemu twierdzeniu o słabym projekcie oka. Następnie przedstawia ostatnie odkrycia i wyjaśnia, w jaki sposób nowe badania wpływają na nasze rozumienie rzekomo „nieoptymalnego” projektu. Zwraca uwagę, że nasze siatkówki zawierają specjalne komórki, tak zwane komórki Müllera, które kierują światło przez nerw wzrokowy na siatkówkę, rekompensując utratę widzenia związaną z „przewodami skierowanymi do tyłu” siatkówki kręgowców. Jarvis zwraca uwagę, że:

Badania, które przeprowadzili Amichai Labin i Erez Ribak z Technion w Hajfie – cieszącego się międzynarodową renomą izraelskiego Instytutu Technicznego – wykazały, że na powierzchni siatkówki znajdują się również tak zwane komórki Müllera. Komórki te nie tylko niwelują problem związany z tym, że receptory wrażliwe na światło są „tyłem do przodu”, ale powodują, że widzenie jest lepsze niż byłoby, gdyby komórki światłoczułe były skierowane „we właściwa stronę”⁴.

Aby dowiedzieć się więcej o złożoności oka, przeczytaj mój artykuł⁵ lub tekst Caseya Luskina⁶.

Informacje z ostatnich dwóch dekad

W końcowych rozdziałach książki Jarvis przedstawia czytelnikowi nowe informacje dotyczące teorii ewolucji, które pojawiły się w ciągu ostatnich dwudziestu lat. Jego rozważania dotyczą badań prowadzonych w zakresie epigenetyki, genów sierocych, genów Hox, mitochondrialnego DNA i mutagenezy ukierunkowanej, które rzucają światło na ewolucję genów i to, czy są one jednostkami doboru. Jarvis twierdzi, że najnowsze dane genetyczne nie pasują do koncepcji samolubnego genu.

Oto jeden z przykładów z dziedziny epigenetyki, nauki o mechanizmach, które zmieniają ekspresję genów, ale które nie są dziedziczne. Dzięki mechanizmom epigenetycznym zachowanie i środowisko może wpływać na funkcjonowanie genu. Oto wyzwanie, jakie epigenetyka stawia teorii samolubnego genu: jeśli gen jest jednostką doboru, to jakie korzyści płyną z niedziedzicznej zmiany, która jest widoczna tylko w organizmie? Dlaczego taki mechanizm miałby w ogóle zostać zachowany? Z tego powodu epigenetyka ma sens tylko w kontekście ogólnosystemowym.

Spójrzmy na jeszcze jeden przykład podany przez Jarvisa. Dotyczy on głównych genów regulacyjnych, znanych jako geny Hox. Geny te są głównymi regulatorami w kontekście systemowym. Ich aktywacja i funkcja zależą odpowiednio od genów znajdujących się poniżej i powyżej w kaskadzie sygnałowej. Główny gen regulacyjny jest bezradny bez kontekstu systemowego. Jak więc taki gen może być jednostką doboru? Czy nadrzędne geny regulacyjne naprawdę chcą dać więcej niż mogą dla dobra organizmu? Czy są na to świadectwa? Absolutnie! Nie ma!

Tygiel

W sposób wyważony Jarvis przedstawia liczne świadectwa podważające pogląd Dawkinsa, że geny są samolubne i działają jako jednostki doboru. To sprawia, że książka Selfish Genes in I.C.U.? jest idealna dla osób dociekliwych, chcących zapoznać się z ostatnimi wyzwaniami związanymi z ideą Dawkinsa.

Michael Jarvis konkluduje, że „teoria samolubnego genu trafiła na OIOM”, i zachęca czytelnika do umieszczania ostatnich odkryć w tym, co nazywa tyglem – gdzie można znaleźć wiele poglądów różnych ludzi i gdzie często powstaje coś nowego. Swoją książkę kończy pytaniem skierowanym do czytelnika: „Czy ty i ja jesteśmy gotowi na nową teorię ewolucji, która może być równie trudna do zaakceptowania jak koncepcja Alberta Einsteina?”.

Emily Reeves

Oryginał: New Book Puts Richard Dawkins’s “Selfish Genes” in the ICU, „Evolution News & Science Today” 2022, July 1 [dostęp 26 VII 2023].

Przekład z języka angielskiego: Wiesław Knapik

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 26.7.2023

Literatura: