Czy ludzkie oko rzeczywiście stanowi świadectwo przeciwko teorii inteligentnego projektu?Czas czytania: 11 min

Niektórzy argumentują, że ludzkie oko jest wadliwie skonstruowane, co ma dowodzić, iż nie zostało ono zaprojektowane przez istotę inteligentną, lecz wyewoluowało na zasadzie niekierowanych procesów.

Zarówno kręgowce (zwierzęta posiadające kręgosłupy), jak i głowonogi (mięczaki z mackami wyrastającymi z głowy, takie jak kałamarnice i ośmiornice) mają oczy przypominające obiektyw aparatu fotograficznego. Są to niemal okrągłe narządy wyposażone w soczewki, które ogniskują obrazy na światłoczułych siatkówkach. W oczach kręgowców komórki światłoczułe (na rysunku: c i f) zwrócone są w kierunku tylnej części siatkówki; komórki nerwowe przekazujące sygnały do mózgu (na rysunku: b) znajdują się zaś między komórkami światłoczułymi a przechodzącym światłem. Natomiast w oczach głowonogów komórki światłoczułe zwrócone są w kierunku nadchodzącego światła, a komórki nerwowe znajdują się z tyłu.

Budowa siatkówki oka: a – plamka ślepa; b – komórki nerwowe (komórki zwojowe); c – komórki światłoczułe (pręciki); d – warstwa barwnikowa siatkówki (RPE); e – naczynia włosowate rzęskowe (naczynia gałki ocznej); f – komórki światłoczułe (czopki); g – komórki Müllera.

W 1986 roku Richard Dawkins opublikował książkę Ślepy zegarmistrz, czyli jak ewolucja dowodzi, że świat nie został zaplanowany, w której oko kręgowców uznał za świadectwo przeciwko hipotezie projektu:

Każdy inżynier zakładałby naturalnie, że komórki światłoczułe są skierowane do światła, a ich przewody biegną do tyłu, w stronę mózgu. Wyśmiałby pomysł, że komórki światłoczułe są odwrócone od światła, a ich przewody wyprowadzone są po stronie najbliższej źródła światła. A jednak tak właśnie jest skonstruowana siatkówka oka u każdego kręgowca. W konsekwencji – każda komórka światłoczuła jest podłączona tyłem do przodu, a jej przewód sterczy w stronę światła. Wszystkie przewody biegną po powierzchni siatkówki aż do miejsca, gdzie przechodzą przez dziurkę w siatkówce (tzw. plamka ślepa), żeby połączyć się ze sobą w nerw wzrokowy¹.

Dawkins przyznał, że oczy kręgowców funkcjonują całkiem sprawnie, ale „chodzi tu przecież o zasadę, która byłaby nie do przyjęcia dla żadnego porządnego inżyniera”².

Sześć lat później biolog ewolucyjny George Williams napisał, że „gdyby oko kręgowców było inteligentnie zaprojektowane, to nie byłoby plamki ślepej. Projekt tego narządu jest jednak bezsensowny”, ale „siatkówka kałamarnicy zbudowana jest w prawidłowy sposób”³.

W 1994 roku profesor biologii Kenneth R. Miller wysunął podobny argument i uznał, że ludzkie oko – „ten rzekomo wzorcowy przykład inteligentnego projektu” – jest marnie zaprojektowane. Jego zdaniem:

to naturalne, że (jak każdy inny projektant) wybrałbyś orientację pozwalającą na uzyskanie jak największego stopnia jakości wzroku. Nikt nie zasugerowałby na przykład, że połączenia obwodów nerwowych należy umieścić po stronie zwróconej ku światłu, a nie na odwrót. To niewiarygodne, ale tak właśnie skonstruowana jest siatkówka ludzkiego oka. [Natomiast w siatkówce głowonogów] obwody znajdują się po właściwej stronie⁴.

W 2005 roku Douglas Futuyma opublikował podręcznik poświęcony zagadnieniu ewolucji, w którym stwierdził, że żaden „inteligentny inżynier” nie zaprojektowałby „funkcjonalnie nonsensownego ułożenia”⁵ komórek w ludzkiej siatkówce. W tym samym roku genetyk Jerry Coyne napisał, że narząd ten „z pewnością nie jest rodzajem oka, które inżynier skonstruowałby od zera”. Według niego „cały ten układ przypomina samochód, w którym wszystkie kable prowadzące do deski rozdzielczej wiszą przed siedzeniem kierowcy zamiast być bezpiecznie umieszczone w środku deski rozdzielczej”. Coyne – podobnie jak Dawkins, Williams, Miller i Futuyma – przypisał ten skutek działaniu niekierowanej ewolucji „tworzącej lepiej dostosowane rodzaje organizmów, które często mają jednak wady. Racjonalnie myślący inteligentny projektant nie dopuściłby do powstania takich wad”⁶.

W wydanym w 2014 roku podręczniku biologii, którego autorami są Kenneth Mason, Jonathan Losos, Susan Singer, Peter Raven i George Johnson, informuje się studentów, że „świetnym przykładem niedoskonałego projektu jest oko kręgowców, w którym fotoreceptory ułożone są odwrotnie – w kierunku ścian dna oka”, zaś oczy głowonogów „mają bardziej optymalny projekt”⁷.

Biolog molekularny Nathan Lents w 2015 roku napisał:

komórki fotoreceptorowe siatkówki wydają się mieć odwrotne ułożenie, ponieważ obwody nerwowe zwrócone są w kierunku światła, a fotoreceptor – do wewnątrz. […] Projekt ten z oczywistych względów nie jest optymalny. Fotony światła muszą biec wokół całej komórki fotoreceptorowej po to, aby dotrzeć do umieszczonego z tyłu receptora. To tak, jakby mówiło się do niewłaściwej końcówki mikrofonu⁸.

Według Lentsa:

nie mamy żadnych hipotez roboczych tłumaczących, dlaczego obwody nerwowe w siatkówce kręgowców ułożone są na odwrót. Struktura ta powstała najwyraźniej przypadkowo, a później „utrwaliła się”, ponieważ dokonanie tak dużej poprawki za pomocą losowych mutacji byłoby bardzo trudne. […] W trakcie ewolucji oka głowonogów siatkówka została ukształtowana w bardziej logiczny sposób, ponieważ fotoreceptory zwrócone są w kierunku światła. Kręgowce nie miały tyle szczęścia⁹.

Tak więc z perspektywy teorii ewolucji oko ludzkie stanowi świadectwo na rzecz tezy o niekierowanej ewolucji i przeciwko teorii inteligentnego projektu. Czy jednak ludzkie oko rzeczywiście podważa hipotezę projektu?

Komórki światłoczułe w siatkówce kręgowców potrzebują dużej ilości substancji odżywczych i energii. U ssaków mają one najszybsze tempo przemiany materii spośród wszystkich tkanek w ciele¹⁰. Około trzech czwartych zasobów krwi dostarczanych do oka przepływa przez gęstą sieć naczyń włosowatych nazywanych „rzęskowymi”, która znajduje się za siatkówką (na rysunku: e)¹¹. Tlen i substancje odżywcze transportowane są z naczyń włosowatych rzęskowych do komórek światłoczułych, przechodząc przez znajdującą się między nimi warstwę komórek nazywaną „warstwą barwnikową siatkówki” (RPE – retinal pigment epithelium; na rysunku: d)¹².

Poza transportowaniem tlenu i substancji odżywczych do komórek światłoczułych, RPE pełni dwie inne istotne funkcje. Po pierwsze, ciemny barwnik w RPE pochłania rozproszone światło, zwiększając jakość optyczną oka. Po drugie, RPE usuwa toksyczne związki chemiczne powstające w procesie wyłapywania światła. Komórki światłoczułe składają się z wielu płytek, a w 1967 roku Richard Young wykazał eksperymentalnie, że komórka fotoreceptorowa nieustannie się odnawia, pozbywając się płytek na końcu najbliższym RPE i zastępując je nowo zsyntetyzowanymi płytkami na drugim końcu¹³. Warstwa barwnikowa siatkówki wchłania następnie usunięte płytki i neutralizuje toksyny¹⁴.

Krew jest niemal nieprzezroczysta, a RPE pochłania światło. Gdyby komórki światłoczułe były zwrócone w kierunku nadchodzącego światła, wypełnione krwią naczynia włosowate rzęskowe i RPE musiałyby znajdować się z przodu siatkówki, gdzie blokowałyby większą lub nawet całą ilość światła. Natomiast komórki nerwowe (na rysunku: b) są względnie przezroczyste i blokują tylko niewielką ilość nadchodzącego światła. Ze względu na wysokie wymogi metaboliczne komórek światłoczułych i potrzebę ich regeneracji odwrócona siatkówka jest w istocie znacznie lepsza niż „metodyczny” projekt postulowany przez biologów ewolucyjnych.

Plamka ślepa (na rysunku: a) nie stanowi poważnego problemu, ponieważ plamka ślepa w lewym oku nie znajduje się w takim samym miejscu jak plamka ślepa w oku prawym. Znaczy to, że u ludzi z dwójką sprawnych oczu pole widzenia jednego oka kompensuje plamkę ślepą w drugim oku i na odwrót. Co zaś z twierdzeniem, że oczy głowonogów są lepsze niż oczy kręgowców? W 1984 roku zespół włoskich biologów wykazał, że oczy głowonogów są gorsze pod względem fizjologicznym niż oczy kręgowców. W przypadku kręgowców pierwszy etap procesu przetwarzania obrazów wzrokowych zachodzi w siatkówce w komórkach nerwowych położonych obok komórek fotoreceptorowych. W oczach głowonogów impulsy nerwowe z komórek światłoczułych muszą przebyć całą drogę do mózgu, zanim zostaną przetworzone na obrazy. Tak więc oko głowonoga „jest jedynie »pasywną« siatkówką, która przekazuje, kawałek po kawałeczku, stanowiące zakodowaną informację obrazy, a robi to w znacznie mniej wyrafinowany sposób niż siatkówka kręgowców”. Skutkiem tego wytwarzane sygnały są mniej wyraźne, a także ulegają one mniej precyzyjnym przetworzeniom¹⁵.

Wyniki wszystkich przytoczonych wyżej badań na temat naczyń włosowatych rzęskowych i RPE oraz lepszej jakości oczu kręgowców niż oczu głowonogów ogłoszono przed publikacją książki Dawkinsa Ślepy zegarmistrz. Dawkins i inni krytycy teorii inteligentnego projektu nie zadali sobie trudu, aby przejrzeć naukową literaturę przedmiotu. Oni po prostu założyli, że teoria ewolucji jest prawdziwa i że wiedzą, jak powinien wyglądać projekt oka. Następnie doszli do wniosku, że ludzkie oko jest wadliwie zaprojektowane, uznali to za świadectwo na rzecz teorii ewolucji i zignorowali przeczące temu dane empiryczne. Należycie uprawiana nauka empiryczna poszukuje wyjaśnień zgodnych z danymi empirycznymi. Istnieje jednak również inny rodzaj „nauki”, który sprowadza się do materialistycznych opowieści o niekierowanej ewolucji, nawet jeśli nie są one spójne ze świadectwami empirycznymi. Opowieści te są martwe na płaszczyźnie empirycznej, ale wciąż pojawiają się niczym zombie. Opublikowałem książkę na ten temat, której nadałem tytuł Zombie Science¹⁶.

Jonathan Wells

Oryginał: Is the Human Eye Really Evidence Against Intelligent Design?, „Evolution News & Science Today” 2018, April 13 [dostęp 13 III 2020].

Przekład z języka angielskiego: Dariusz Sagan

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 17.03.2020

Literatura: