Nota od redakcji „Evolution News & Science Today”: Na rok 2023 przypadła dwusetna rocznica urodzin Alfreda Russela Wallace’a, który, niezależnie od Karola Darwina, tworzył teorię ewolucji drogą doboru naturalnego. W przeciwieństwie do Darwina, Wallace był przekonany, że biologia, chemia i kosmologia dostarczają niezbitych świadectw empirycznych na poparcie teorii inteligentnego projektu. Jesienią 2023 roku upamiętnialiśmy osobę i osiągnięcia Wallace’a, który śmiało może zostać nazwany mianem jednego z ojców chrzestnych teorii inteligentnego projektu.
W wydanej w 2021 roku książce Jeffreya O’Connella i Michaela Ruse’a zatytułowanej Social Darwinism1 [Darwinizm społeczny], autorzy wielokrotnie odnoszą się do twórczości Alfreda Russela Wallace’a (1823–1913) – łącznie aż trzydzieści pięć razy! Celem ich ciętych uwag jest umniejszenie znaczenia poglądów Wallace’a dla historii ewolucjonizmu w szczególności oraz generalnie dla historii nauki. Dając wyraz własnemu przywiązaniu do ich świeckiej religii: darwinizmu, O’Connell i Ruse często odwołują się do „apostazji” Wallace’a (uczony ten wskazując na duchowe aspekty człowieka oraz wyraźną teleologię w kosmologii i biologii, oddalił się od ograniczonego materializmu Darwina). Autorzy ci podkreślają, że Wallace to obibok i karykaturalnie go przedstawiają jako dziwacznego spirytualistę, który jedyne „przeraził i zlekceważył współczesnych mu naukowców”2.
Ten satyryczny wizerunek Wallace’a nie odpowiada faktom z jego życia. Trudno się temu dziwić, skoro opinia O`Connella i Ruse`a opiera się wyłącznie na jednym źródle dotyczącym tego słynnego przyrodnika – na książce Michaela Shermera In Darwin’s Shadow3 [W cieniu Darwina]. Jest to zapewne najgorsza z napisanych kiedykolwiek biografii Wallace’a. W rzeczywistości Wallace za życia był powszechnie znany i szanowany. Analiza liczby cytowań wskazuje, że na jego prace powoływano się częściej niż na dzieła Josepha Hookera (1817–1911), Thomasa Henry`ego Huxleya (1825–1895) czy Richarda Owena (1804–1892)4. Co więcej, cykl wykładów wygłoszonych przez Wallace`a w Ameryce (w okresie od 23 października 1886 do 8 sierpnia 1887 roku) był ogromnym sukcesem. A znamienici amerykańscy myśliciele William James (1842–1910) oraz Charles Sanders Peirce (1839–1914) odrzucili charakterystyczny dla darwinistów redukcjonistyczny naturalizm naukowy i wychwalali teleologię ewolucyjną Wallace’a. Trzeba uczciwie przyznać, że zepchnięcie Wallace’a na dalszy plan nastąpiło dopiero po jego śmierci. Cień rzucony na Wallace’a nigdy nie przyćmił jego blasku całkowicie, na co już w przeszłości wskazywałem, powołując się na żyjących w XX i XXI stuleciu licznych naukowców – między innymi tak znamienite postacie, jak laureat Nagrody Nobla, neurobiolog John C. Eccles (1903–1997) oraz astronom i kosmolog Fred Hoyle (1915–2001), którzy sugerowali, że teleologiczne poglądy Wallace’a nadal mają niemałą wartość5. Ogólnie rzecz biorąc, podejście O’Connella i Ruse’a jest niezwykle powierzchowne i nacechowane ich naturalistycznymi uprzedzeniami.
Fałszywe utożsamienie i założenie
Co istotniejsze, O’Connell i Ruse dopuszczają się fałszywego utożsamienia i założenia. Napisali na przykład:
Nawet gdyby Darwin nigdy nie istniał, do roku 1941 powstałaby owa nauka, którą naziści mogli wykorzystać. Ostatecznie, Alfred Russel Wallace odkrył te idee [walki o byt i doboru naturalnego] w 1858 roku, a Herbert Spencer wyraził podobne poglądy niemal dziesięć lat wcześniej. Niedorzecznością byłoby obwiniać Wallace’a za Auschwitz6.
Popełniono tutaj kilka pomyłek. Po pierwsze, „owa nauka” (przypuszczalnie chodzi o teorię doboru naturalnego) nie byłaby dostępna dla nazistów za sprawą Wallace’a, ponieważ jego sposób rozumienia i przedstawienia idei doboru naturalnego różnił się w wielu istotnych szczegółach od podejścia Darwina. Wallace nigdy nie akceptował darwinowskich przykładów doboru sztucznego wśród zwierząt hodowlanych jako analogii do doboru naturalnego i ostatecznie zupełnie odrzucił zasadnicze twierdzenie Darwina o tym, że ludzie i zwierzęta różnią się co do poziomu organizacji, lecz nie co do rodzaju. Ponadto to właśnie Darwin, a nie Wallace, postrzegał historię ludzkości jako permanentną walkę rasowych hierarchii. Bez tych trzech kluczowych elementów – analogii sztucznego i naturalnego doboru, jawnego porzucenia koncepcji ludzkiej wyjątkowości oraz odwołania się do rasowej i etnicznej walki o byt – trudno dostrzec sposób, w jaki naziści mogliby przełożyć ich „czystość rasową” na jakikolwiek systematyczny program eugeniczny oparty na Wallace’a idei doboru naturalnego. Richard Weikart przekonywająco pokazał, w jaki sposób Hitler był w stanie przekształcić swoją „zgubną etykę” w oficjalną politykę nazistowską, odwołującą się do darwinizmu społecznego opartego na darwinowskim rozumieniu doboru7.
Obwinianie Wallace’a
Z całą pewnością niedorzeczne byłoby „obwiniać Wallace’a za Auschwitz”, ponieważ uczony otwarcie i zacięcie występował przeciwko jakiemukolwiek rodzajowi eugeniki. Brytyjski przyrodnik aż nazbyt dobrze zdawał sobie sprawę, że mroczna i ponura „nauka” związana z eugeniką zdobywała w późnych latach jego życia coraz większe poparcie w Anglii:
Segregacja niedostosowanych jest pretekstem do ustanowienia medycznej tyranii. Co więcej, mamy już aż nadto tego typu tyranii […]. Świat nie chce, by eugenika go naprawiała […]. Eugenika jest zwyczajnie natrętną ingerencją aroganckich kapłanów nauki8.
Nie oznacza to oczywiście, że Darwin był w jakimkolwiek sensie nazistą czy choćby sympatyzował z podobnymi poglądami. Jednakże jego kuzyn, Francis Galton, sam będąc oddanym darwinistą, poprzez biometrię stworzył podstawy eugeniki, które mogły mocno korespondować z niemieckim zachwytem nad higieną rasową oraz odrazą do tak zwanych „umysłowo chorych” i „niedostosowanych”. Czy Darwin był nazistą? Oczywiście, że nie. Czy jednak jego idee uformowały związek przyczynowy, który poprzez Galtona doprowadził do poglądów charakterystycznych dla doktryny nazistowskiej? Tak. Natomiast w przypadku Wallace’a żadne takie powiązanie nie istnieje.
Mamy tutaj do czynienia z niezwykle ważnym aspektem poglądów Wallace’a. pokazującym, w jaki sposób dwaj ludzie ściśle związani z tą samą ideą – doborem naturalnym – mogli dojść do zupełnie różnych wniosków pociągających za sobą całkowicie odmienne konsekwencje (aby dowiedzieć się więcej na temat tych różnic, sięgnij do książki Intelligent Evolution9 [Inteligentna ewolucja]). Nie ma wątpliwość, że idee mają konsekwencje. Niemniej nie wszystkie idee rozwijają się w ten sam sposób, jak też nie wszystkie tkają swą ścieżkę w historii idei, podążając w tym samym kierunku. Jest to ważna lekcja, o której O’Connell i Ruse najwyraźniej zapomnieli.
Oryginał: Correcting a Cartoon Version of Alfred Russel Wallace, „Evolution News & Science Today” 2023, October 2 [dostęp: 11 IX 2024].
Przekład z języka angielskiego: Anna Wójcik, Jacek Uglik
Przypisy
- J. O`Connell, M. Ruse, Social Darwinism, „Elements in the Philosophy of Biology”, Cambridge University Press, Cambridge 2021.
- Tamże, s. 32.
- M. Shermer, In Darwin’s Shadow: The Life and Science of Alfred Russel Wallace: A Biographical Study on the Psychology of History, Oxford University Press, Oxford 2011.
- Por. Ch.H. Smith, Alfred Russel Wallace Notes 5: Just How Well Known was Wallace in His Own Time?, „The Linnean” 2014, Vol. 30, No. 1, s. 30 [27–30].
- Por. M.A. Flannery, Nature’s Prophet: Alfred Russel Wallace and His Evolution from Natural Selection to Natural Theology, University Alabama Press, Tuscaloosa 2018, s. 140–156.
- J. O`Connell, M. Ruse, Social Darwinism, s. 52–53.
- Por. R. Weikart, Hitler’s Ethic: The Nazi Pursuit of Evolutionary Progress, Palgrave Macmillan, New York 2011.
- R.W. Sussman, The Myth of Race: The Troubling Persistence of an Unscientific Idea, Harvard University Press, Massachusetts 2014, s. 201.
- M.A. Flannery, Intelligent Evolution: How Alfred Russel Wallace’s World of Life Challenged Darwinism, Erasmus Press, Riesel 2020.
Literatura:
1. Flannery M.A., Intelligent Evolution: How Alfred Russel Wallace's World of Life Challenged Darwinism, Erasmus Press, Riesel 2020.
2. Flannery M.A., Nature's Prophet: Alfred Russel Wallace and His Evolution from Natural Selection to Natural Theology, University Alabama Press, Tuscaloosa 2018.
3. O`Connell J., Ruse M., Social Darwinism, „Elements in the Philosophy of Biology”, Cambridge University Press, Cambridge 2021.
4. Shermer M., In Darwin's Shadow: The Life and Science of Alfred Russel Wallace: A Biographical Study on the Psychology of History, Oxford University Press, Oxford 2011.
5. Smith Ch.H., Alfred Russel Wallace Notes 5: Just How Well Known was Wallace in His Own Time?, „The Linnean” 2014, Vol. 30, No. 1, s. 27–30.
6. Sussman R.W., The Myth of Race: The Troubling Persistence of an Unscientific Idea, Harvard University Press, Massachusetts 2014.
7. Weikart R., Hitler’s Ethic: The Nazi Pursuit of Evolutionary Progress, Palgrave Macmillan, New York 2011.
Struktury doświadczanej rzeczywistości wynikającej z praw fizyki to dopiero początek w wielowarstwowej strukturze Uniwersum – Wiecznego Rozwoju