W moim ostatnim tekście pisałem na temat książki Karola Darwina dotyczącej storczyków1. W niedługim czasie po jej publikacji zaczęły pojawiać się w prasie brytyjskiej recenzje tej pracy. Tym razem, inaczej niż w przypadku O powstawaniu gatunków, recenzje były nad wyraz pozytywne. Komentatorzy byli pod niezwykłym wrażeniem przedstawionej przez Darwin szczegółowej dokumentacji na temat pomysłowości mechanizmów działających wśród storczyków. Darwina był jednak zaniepokojony, że nie postrzegali oni przykładów wyłożonych w tym dziele jako świadectw na rzecz teorii dobór naturalny.
Anonimowy recenzent w odpowiedzi na twierdzenie Darwina, że przyroda brzydzi się bezustannym samozapylaniem, napisał w „Annals and Magazine of Natural History”:
Pomijając tę teorię oraz tę dotyczącą „doboru naturalnego”, która nie została zbytnio rozwinięta w tym tomie, musimy powitać niniejszą pracę Pana Darwina jako niezwykle ważny i interesujący dodatek do zbioru literatury botanicznej2.
Inni krytycy posunęli się jeszcze dalej. Miles J. Berkeley na łamach „London Review” stwierdził:
[…] cała seria Bridgewater Treatises [Traktaty Bridgewater] nie zapewni tak przekonujących argumentów na rzecz teologii naturalnej jak te, które tutaj przedstawiono3.
Cuda rąk Bożych
Zgodnie z opublikowaną w „British Quarterly Review” recenzją autorstwa Ralpha Vaughna:
[…] ten, kto zna choćby podstawy botaniki, nie będzie miał trudności ze zrozumieniem tej książki, a ten, kto takiej wiedzy nie posiada, tym bardziej nie powinien wahać się przed jej lekturą, albowiem botanika pełna jest cudów rąk Bożych4.
Według „Saturday Review”:
Przytoczone przez pana Darwina pomysłowe przystosowania są tak wspaniałe i różnorodne, że trudno wyjść z podziwu, jak gdybyśmy byli świadkami nowego objawienia tajemnicy stworzenia5.
„Nowe i zachwycające przykłady projektu”
Nawet hodowca gołębi i przyjaciel Darwina, William Tegetmeier, zwrócił uwagę na pojawienie się w książce „nowych i zachwycających przykładów projektu”6. Anonimowy recenzent, na łamach „British and Foreign Medico-Chirurgical Review”, napisał:
Dla tych, którzy zachwycają się rozmaitością zewsząd nas otaczających przykładów inteligentnego projektu, książka ta będzie bogatą skarbnicą wiedzy7.
Zastosowany przez Darwina „atak z flanki na wroga” okazał się sromotną porażką. W O powstawaniu gatunków nie był on w stanie przedstawić przekonującego argumentu na rzecz teorii doboru naturalnego, dlatego ukradkiem usiłował wzbudzić podziw społeczności uczonych przez odwołanie się do zadziwiającej różnorodności metod zapylania pośród storczyków. Darwin wywarł duże wrażenie w świecie uczonych. Pokazał jak trudno jest zrozumieć różnorodność żywych organizmów bez odwoływania się do projektu.
Książka o storczykach mogłaby równie dobrze być najważniejszą publikacją Darwina. Wniosła ona wyjątkowy wkład do dziewiętnastowiecznej historii naturalnej – czy może raczej naturalnej teologii? Nie przychodzi mi do głowy nic bardziej ironicznego niż fakt, że Karol Darwin, który, jak twierdził Richard Dawkins, sprawił, iż ateizm jest w pełni satysfakcjonujący intelektualnie8, wręczył dziewiętnastowiecznym historykom naturalnym najbardziej imponujące przykłady inteligentnego projektu.
Robert Shedinger
Oryginał: Charles Darwin’s “Intelligent Design”, „Evolution News & Science Today” 2022, April 20 [dostęp: 1 VIII 2025].
Przekład z języka angielskiego: Anna Wójcik i Jacek Uglik
Przypisy
- R. Shedinger, Najważniejsze dzieło Darwina?, tłum. Anna Wójcik, Jacek Uglik, „W Poszukiwaniu Projektu” 2025, 30 lipca [dostęp: 1 VIII 2025] [przyp. tłum.].
- Anonimowa recenzja, Review of „Orchids” by Charles Darwin, „Annals and Magazine of Natural History” 1862, November, s. 384 [przyp. tłum.].
- M.J. Berkeley, Review of „Orchids” by Charles Darwin, „London Review” 1862, June 14, s. 553 (przyp. tłum.).
- R. Vaughan, Review of „Orchids” by Charles Darwin, „British Quarterly Review” 1862, Vol. 36, July, s. 244 (przyp. tłum.).
- Anonimowa recenzja, Review of „Orchids” by Charles Darwin, „Saturday Review”, 1862, October 18, s. 486 (przyp. tłum.).
- W.B. Tegetmeier, Review of „Orchids” by Charles Darwin, „Welda’s Register of Facts and Occurrences” 1862, August, s. 39 (przyp. tłum.).
- Anonimowa recenzja, Review of „Orchids” by Charles Darwin, „British and Foreign Medico-Chirurgical Review” 1862, October 30, s. 313 (przyp. tłum.).
- Por. R. Dawkins, Ślepy zegarmistrz, czyli jak ewolucja dowodzi, że świat nie został zaplanowany, tłum. A. Hoffman, „Biblioteka Myśli Współczesnej”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1994, s. 28 (przyp. tłum.).
Literatura:
1. Anonimowa recenzja, Review of „Orchids” by Charles Darwin, „Annals and Magazine of Natural History” 1862, November, s. 384.
2. Anonimowa recenzja, Review of „Orchids” by Charles Darwin, „British and Foreign Medico-Chirurgical Review” 1862, October 30, s. 313.
3. Anonimowa recenzja, Review of „Orchids” by Charles Darwin, „Saturday Review”, 1862, October 18, s. 486.
4. Berkeley M.J., Review of „Orchids” by Charles Darwin, „London Review” 1862, June 14, s. 553.
5. Dawkins R., Ślepy zegarmistrz, czyli jak ewolucja dowodzi, że świat nie został zaplanowany, tłum. A. Hoffman, „Biblioteka Myśli Współczesnej”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1994.
6. Shedinger R., Najważniejsze dzieło Darwina?, tłum. Anna Wójcik, Jacek Uglik, „W Poszukiwaniu Projektu” 2025, 30 lipca [dostęp: 1 VIII 2025].
7. Tegetmeier W.B., Review of „Orchids” by Charles Darwin, „Welda’s Register of Facts and Occurrences” 1862, August, s. 39.
8. Vaughan R., Review of „Orchids” by Charles Darwin, „British Quarterly Review” 1862, Vol. 36, July, s. 244.