Heretyk. Podróż pewnego naukowca od darwinizmu do teorii inteligentnego projektuCzas czytania: 7 min

Heretyk. Podróż pewnego naukowca od darwinizmu do teorii inteligentnego projektu – nowość wydawnicza Fundacji En Arche – to polski przekład wydanej w języku angielskim książki Mattiego Leisoli i Jonathana Witta. Oryginał pod tytułem Heretic: One Scientist’s Journey from Darwin to Design został w 2018 roku wydany przez Discovery Institute. To zasadniczo nowa książka, lecz jak dowiadujemy się z jej treści¹, podstawą dla niej była wcześniejsza fińska publikacja Leisoli zatytułowana Evoluutiouskon ihmemaassa² [W krainie czarów wiary w teorię ewolucji].

Autorzy Heretyka to uczeni z obszernym dorobkiem traktującym głównie o zagadnieniach związanych z teorią inteligentnego projektu (zwłaszcza Jonathan Witt). Matti Leisola karierę naukową zaczynał w Finlandii na Uniwersytecie Helsińskim. W 1981 roku przeniósł się do Szwajcarii, gdzie prowadził badania i wykładał technologię preparatów enzymatycznych na Politechnice Federalnej w Zurychu. Jego zaangażowanie naukowe zaowocowało zdobyciem w 1987 roku prestiżowej Latsis Prize. Po powrocie do Finlandii w 1988 roku podjął pracę w przemyśle biotechnologicznym jako dyrektor do spraw badawczych w Cultor Limited. Przez kolejne piętnaście lat piastował stanowisko profesora na University of Technology w Helsinkach, specjalizując się w inżynierii bioprocesowej. Wykładał biotechnologię, a jednocześnie wygłaszał odczyty na wielu fińskich uniwersytetach z zakresu ewolucji chemicznej i biologicznej. Jak wspomina, sale na jego wykładach były zawsze wypełnione do ostatniego miejsca³. Leisola jest także współautorem kilku patentów przemysłowych – między innymi technologii wytwarzania ksylitolu (zamiennika cukru pozyskiwanego z brzozy) bezpośrednio z glukozy⁴. Jonathan Witt – współautor  książki, specjalizuje się w obszarach literatury, kultury i teorii inteligentnego projektu. Posiada doktorat z wyróżnieniem w zakresie teorii języka angielskiego i literatury uzyskany na University of Kansas. Obecnie piastuje stanowisko starszego pracownika naukowego oraz redaktora wykonawczego w Center for Science & Culture przy Discovery Institute⁵. Poza omawianą książką jest także współautorem The Hobbit Party: The Vision of Freedom that Tolkien Got and the West Forgot⁶ [Impreza u Hobbitów. Wizja wolności, którą miał Tolkien, a o której Zachód zapomniał], A Meaningful World: How the Arts and Sciences Reveal the Genius of Nature⁷ [Świat pełen głębi. Jak artyści i naukowcy ujawniają geniusz natury] oraz Intelligent Design Uncensored: An Easy-to-Understand Guide to the Controversy⁸ [Teoria inteligentnego projektu bez cenzury. Przystępny przewodnik po kontrowersji].

Książka Heretyk ma formę pamiętnika. Matti Leisola, opisując swoją tytułową podróż od darwinizmu do teorii inteligentnego projektu, porusza szereg tematów związanych z krytyką teorii ewolucji. Ukazuje także realia zmagań, jakie czekają każdego naukowca głoszącego poglądy sprzeczne z powszechnie obowiązującymi dogmatami naukowymi. Użycie w tytule książki słowa „heretyk” nie jest przypadkowe zarówno w kontekście jego popularnego znaczenia (jako odstępstwo od powszechnie przyjętych poglądów), jak i w odniesieniu do religii. Autor nawiązuje do Kościoła luterańskiego, którego przedstawiciele razem ze znanymi naukowcami i filozofami zapewniali, że teoria ewolucji jest uzasadniona i nie jest niezgodna z przekazem Biblii⁹. Podobną sytuację Leisola zaobserwował także poza granicami swojej rodzinnej Finlandii.

W miarę poznawania kolejnych naukowców wątpiących w teorię Darwina, z Europy i Stanów Zjednoczonych, odkryłem, że oni również mieli problemy z duchownymi – oczywiście, nie ze wszystkimi pastorami i teologami, ale z ważną i niekiedy głośną mniejszością¹⁰.

Uczony porównuje także teorię ewolucji do świeckiej religii, którą większość jej zwolenników traktuje jako pełnoprawną alternatywę dla chrześcijaństwa⁹. Wypowiadając ślepe posłuszeństwo materialistycznie rozumianej ewolucji, Leisola stał się tytułowym heretykiem.

Fiński uczony stanowczo krytykuje współczesną teorię ewolucji (neodarwinizm). Porusza najbardziej drażliwe dla ewolucjonistów tematy, takie jak luki w zapisie kopalnym, problem pochodzenia pierwszych żywych komórek i organizmów czy brak zadowalających wyjaśnień rozwoju życia w odwołaniu jedynie do mechanizmu doboru naturalnego. Omawiając wymienione wyżej kwestie, powołuje się zarówno na argumenty ewolucjonistów, jak i zwolenników teorii inteligentnego projektu. Przedstawia także inne rozważania na temat teorii przerywanej równowagi, epigenetyki, koncepcji samoorganizacji czy ewolucyjnej biologii rozwoju (evo-devo)¹¹. Opisując swoją naukową karierę, Leisola zwraca również uwagę na stronniczość współczesnych mediów. Prasa, radio, telewizja z ostrożnością podchodziły do publikacji treści podważających powszechnie przyjętą neodarwinowską koncepcję ewolucji. Programy telewizyjne z udziałem Leisoli często pojawiały się na antenie dopiero po kilku latach od momentu nakręcenia lub wcale¹². Także jego wykłady i seminaria poruszające tematykę inteligentnego projektu były wielokrotnie odwoływane w wyniku nacisku ewolucjonistycznego lobby lub odbywały się w ustronnych lokalizacjach¹³. Mimo to słuchacze zainteresowani tematyką zawsze trafiali na salę wykładową Leisoli. Dzięki poglądom zyskał i wrogów, i przyjaciół, zarówno w środowisku naukowym, wśród duchownych, jak i w sferze publicznej. Jego poglądy wywarły przy tym ogromny wpływ na pojawienie się wśród naukowców wątpliwości co do mechanizmów „kierujących” ewolucją. Jak wspomina autor: „naukowcy chcieli porozmawiać ze mną szczerze i otwarcie o teorii ewolucji, ale byli gotowi to zrobić jedynie prywatnie”¹⁴. Leisola opisuje również kulisy swoich licznych konfliktów i naukowych konfrontacji z konserwatywnymi ewolucjonistami oraz historię swoich znajomości z czołowymi przedstawicielami teorii inteligentnego projektu.

Książka ma za zadanie przede wszystkim inspirować czytelników do krytycznego myślenia. Obszerna bibliografia to zbiór wiedzy źródłowej dającej możliwość zgłębienia omawianych zagadnień z punktu widzenia każdej ze stron i podążania tropem świadectw, do czego fiński uczony gorąco zachęca słowami:

Tym, którzy są niepewni, nieśmiało zaproponuję: zróbcie przynajmniej pierwszy krok i wyruszcie w podróż, którą rozpocząłem kilkadziesiąt lat temu jako młody, nieco arogancki naukowiec oddany współczesnej teorii ewolucji. Pierwszy krok był skromny, wiódł przez drzwi paradygmatu na otwartą ścieżkę, której końca nie znałem. Pierwszym krokiem była decyzja, aby podążyć śladem świadectw, dokądkolwiek mnie zaprowadzą¹⁵.

Marcin Greszata

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 14.08.2022

Książkę Heretyk. Podróż pewnego naukowca od darwinizmu do teorii inteligentnego projektu można nabyć w księgarni Fundacji En Arche:

Matti Leisola, Jonathan Witt, Heretyk. Podróż pewnego naukowca od darwinizmu do teorii inteligentnego projektu, tłum. Z. Kościuk, „Perspektywy Nauki”, Fundacja En Arche, Warszawa 2022

Literatura: