Nieredukowalna złożoność w kontekście męskich funkcji seksualnychCzas czytania: 10 min

Od redakcji „Evolution News & Science Today”: Lekarze należą do grupy osób szczególnie zainteresowanych argumentacją na rzecz projektu – być może dlatego że w odróżnieniu od biologów ewolucyjnych lepiej zdają sobie sprawę z wyzwań związanych z utrzymywaniem funkcjonalności złożonego systemu, jakim jest ludzkie ciało. Mając to na uwadze, z przyjemnością przedstawiamy cykl tekstów zatytułowany „The Designed Body” [Zaprojektowane ciało]. Wszystkie artykuły opublikowane w tym cyklu można znaleźć na stronie „Evolution News & Science Today”. Doktor Glicksman praktykuje medycynę paliatywną w hospicjum.

W ramach tego cyklu wyjaśniałem już, że o ile nie zajdzie kilka procesów chemicznych warunkujących rozwój osobnika męskiego, z zarodka ludzkiego domyślnie powstaje osobnik żeński. To twierdzenie jest tylko wierzchołkiem góry lodowej, ponieważ przez kilka pierwszych lat życia ludzie są niezdolni do rozmnażania bez względu na płeć. W okresie dojrzewania płciowego zachodzi niewyjaśniona dotychczas redukcja hamowania zwrotnego podwzgórza i przysadki, która umożliwia zwiększenie produkcji hormonów przez te gruczoły. Dzięki temu jądra mogą zacząć wytwarzać plemniki i zwiększyć produkcję testosteronu, natomiast w jajnikach może dochodzić do dojrzewania i uwalniania się komórek jajowych oraz zwiększenia produkcji estrogenu i hormonu ciążowego – progesteronu.

Gdy narządy płciowe osiągną dojrzałość (czyli kiedy samiec stanie się zdolny do wytwarzania plemników, a u samicy będzie dochodzić do uwalniania się komórek jajowych do jajowodów), do powstania nowego życia wystarczy jedynie, by z połączenia tych komórek powstała zygota. W początkowym stadium procesu rozmnażania samiec i samica łączą się fizycznie podczas stosunku płciowego. Nieodzownym elementem tego niezwykle intymnego, fizycznego aktu zjednoczenia jest złożenie przez mężczyznę nasienia, zawierającego plemniki, w okolicy ujścia zewnętrznego szyjki macicy kobiety. W ciągu następnych kilku godzin napędzane przez wić i wspomagane przez śluz szyjkowy plemniki przemierzają trzon macicy w kierunku jajowodów. Jeśli mniej więcej w tym samym czasie jeden z jajników kobiety uwolni komórkę jajową, to któryś z plemników może przeniknąć jej zewnętrzną powłokę, by w procesie zapłodnienia stworzyć zygotę. Przez następnych kilka godzin zygota rozwija się w zarodek, który przez kolejne kilka dni przemieszcza się do trzonu macicy, by zagnieździć się w błonie śluzowej tego narządu. Po zagnieżdżeniu zarodek rozwija się dalej, stając się płodem w toku procesu nazywanego ciążą. Po około dziewięciu miesiącach rozwoju noworodek opuszcza ciało matki.

Jasno z tego wynika, że w przypadku samca rozmnażanie zależy od spełnienia dwóch głównych warunków: wytworzenia wystarczającej ilości zdrowych plemników i złożenia ich głęboko wewnątrz dróg rodnych samicy. Pierwszy warunek dotyczy płodności, czyli wytwarzania przez jądra wystarczającej ilości plemników. Spełnienie tego warunku zależy od wytworzenia wystarczającego stężenia gonadotropin – folikulotropiny (FSH) i lutropiny (LH) – a także wystarczającego stężenia testosteronu oraz od odpowiedniej liczby prawidłowo działających, specyficznych¹ receptorów. Wytwarzane w jądrach plemniki są łączone z płynami o funkcji odżywczej z pęcherzyków nasiennych i gruczołu krokowego. Tak powstaje nasienie. Podczas stosunku płciowego prącie we wzwodzie uwalnia nasienie do pochwy kobiety. Aby mężczyzna był płodny, na ogół potrzeba przynajmniej dwumililitrowej objętości wytrysku, w którym stężenie plemników wynosi więcej niż 20 milionów na mililitr nasienia. Ważnymi cechami plemników, które wpływają na płodność, są również ich wygląd (morfologia) i zdolność do poruszania się (ruchliwość). Jeśli większość plemników posiada wady strukturalne bądź jest niezdolna do energicznego ruchu, to szanse na zapłodnienie są znikome. Co więcej, doświadczenie kliniczne pokazuje, że prawidłowa budowa układu rozrodczego oraz przejście okresu dojrzewania nie gwarantują mężczyźnie płodności.

Istnieje kilka schorzeń, które mogą obniżać stężenie zdrowych plemników w nasieniu lub całkowicie je z niego eliminować, wywołując u mężczyzny niepłodność lub bezpłodność². Do kategorii rzadkich schorzeń należą wady wrodzone, takie jak zaburzenia genetyczne skutkujące błędami w procesie dojrzewania i rozwoju jąder oraz zaburzenia metaboliczne, które wpływają na wytwarzanie testosteronu. Do częściej spotykanej kategorii należą schorzenia nabyte, wywołane przez stres emocjonalny, palenie tytoniu, spożywanie alkoholu i stosowanie innych używek, choroby wirusowe i choroby przenoszone drogą płciową, niedobory witamin i minerałów, związki toksyczne, promieniowanie, urazy, operacje, zażywanie leków, cukrzycę, zaburzenia podwzgórza i przysadki, choroby tarczycy, starzenie się, otyłość i przeciwciała przeciwplemnikowe. Dodać należy, że jądra znajdują się w mosznie, w oddaleniu od jamy ciała, ponieważ aby zapewnić wytwarzanie odpowiedniej ilości plemników, konieczne jest, by temperatura jąder była niższa od podstawowej temperatury ciała. Dlatego przegrzanie jąder także może doprowadzić do niepłodności. Z tego rodzaju niepłodnością mamy do czynienia na przykład u cierpiących na wnętrostwo mężczyzn, których gonady nie zstąpiły do moszny, u częstych bywalców saun i u wielbicieli obcisłej bielizny. Jak widać, aby mężczyzna mógł wytwarzać wystarczającą ilość nasienia o odpowiednio wysokim stężeniu aktywnych, prawidłowo zbudowanych plemników, zapewniających mu płodność – każdy szczegół jest ważny.

Drugi warunek, czyli zdolność do złożenia plemników wewnątrz dróg rodnych samicy, odnosi się do potencji mężczyzny. Polega ona na posiadaniu wystarczająco twardego, normalnie ukształtowanego wzwodu, umożliwiającego głęboką penetrację pochwy i wytrysk nasienia. Spełnienie tych wymagań zależy od posiadania normalnego prącia oraz funkcjonalnych nerwów i naczyń okolicy. Wzwód prącia jest możliwy dzięki ciśnieniu hydraulicznemu. Wewnątrz prącia biegną otaczające cewkę moczową ciało gąbczaste i znajdujące się wyżej parzyste ciała jamiste. Te rurowate komory żylne otacza wytrzymała tkanka włóknista. Myśli o seksie oraz sensoryczna stymulacja prącia i okolicy miednicznej aktywuje nerwy przywspółczulne, dając im sygnał do wydzielania neurohormonu acetylocholiny. Acetylocholina wiąże się ze specyficznymi receptorami na naczyniach krwionośnych prącia, co skutkuje zwiększeniem przepływu krwi tętniczej przez te komory z jednoczesnym obniżeniem odpływu żylnego. Połączenie tych zjawisk skutkuje gromadzeniem się krwi w komorach, co wywołuje wzwód prącia. Gdy już dojdzie do wzwodu, przy dalszej stymulacji współczulny układ nerwowy przystępuje do działania i wydziela neurohormon norepinefrynę³. Norepinefryna wiąże się ze specyficznymi receptorami na zaangażowanych mięśniach miednicy, wywołując ich skoordynowany skurcz i wytrysk nasienia z prącia, któremu na ogół towarzyszy przyjemne doznanie orgazmu. Gdy stymulacja układu nerwowego współczulnego doprowadzi do szczytowania i dopełniającego akt seksualny wytrysku, ustępuje odpowiadająca za powstanie wzwodu stymulacja układu przywspółczulnego, a prącie wkrótce wiotczeje.

Jak wspomniałem wyżej, skuteczny – a więc zakończony wytryskiem – wzwód jest dobrze skoordynowanym procesem obejmującym wystarczający przepływ krwi i prawidłowo funkcjonujący układ nerwowy w okolicy miednicznej. W przypadku poważnych problemów dochodzi do zaburzeń wzwodu, czyli impotencji.

Zmęczenie i przyczyny emocjonalne na ogół wywołują przejściowe zaburzenia wzwodu, lecz wiele innych przypadłości może prowadzić do nieodwracalnej impotencji. Miażdżyca (twardnienie tętnic), najczęściej związana z paleniem, nadciśnieniem, cukrzycą i hiperlipidemią, może powodować chorobę naczyń obwodowych, ograniczając dopływ krwi do prącia. Do impotencji mogą prowadzić też inne schorzenia, w których dochodzi do zaburzeń naczyniowych, takie jak choroba wieńcowa serca, zastoinowa niewydolność serca i choroby nerek. Grupę szczególnie zagrożoną impotencją stanowią chorzy na cukrzycę, ponieważ ta choroba wywiera negatywny wpływ na przepływ krwi oraz czynność nerwów. Do innych schorzeń, które nierzadko prowadzą do zaburzeń czynności nerwów i impotencji, należą alkoholizm i nadużywanie innych używek, przyjmowanie niektórych leków, anemia, zaburzenia czynności jąder, urazy rdzenia kręgowego lub miednicy i choroby neurodegeneracyjne, takie jak stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona i udar.

Chociaż w przypadku samców większość prowadzących do impotencji i bezpłodności schorzeń ma związek z zaburzeniami funkcjonowania naczyń i/lub nerwów, jedno schorzenie jest rezultatem wadliwej budowy tkanki łącznej włóknistej prącia. Choroba Peyroniego polega na tym, że na ścianach prącia powstają blaszki z tkanki bliznowatej, wskutek czego wzwód jest zdeformowany i często bolesny. Z tego powodu odbycie stosunku seksualnego jest nie tylko bardzo niewygodne, ale często wręcz fizycznie niemożliwe.

Podsumowując, spełnienie dwóch głównych warunków płodności u samca (wytworzenie wystarczającej ilości plemników i złożenie ich wewnątrz dróg rodnych samicy) wymaga o wiele więcej niż tylko posiadania męskich narządów płciowych. Samiec musi wytwarzać wystarczającą ilość zdrowych i żywotnych plemników, co zależy od posiadania dobrze funkcjonujących jąder, odpowiedniej ilości hormonów i prawidłowo działających receptorów. Ponadto nie wystarczy, aby wewnętrzny układ kanalików i zewnętrzne narządy płciowe samca były właściwie zbudowane. Musi także istnieć możliwość osiągnięcia wzwodu pozwalającego na głęboką penetrację pochwy i złożenie w niej nasienia. Zależy to od czynności nerwowo-naczyniowej miednicy, w którą zaangażowane są neurohormony acetylocholina i norepinefryna oraz ich specyficzne receptory.

Doświadczenie pokazuje, że wszystkie urządzenia elektryczne wymagają połączenia ze źródłem energii. Kabel każdego urządzenia elektrycznego kończy się wtyczką. W skład wtyczki wchodzą metalowe bolce, które są wystarczająco twarde i dobrze przewodzą prąd. Co ciekawe, wtyczkę często nazywa się męską częścią połączenia elektrycznego. Znajdująca się na końcu kabla wtyczka musi być odpowiednio twarda i we właściwym kształcie, by pasować do gniazdka i przewodzić energię zasilającą urządzenie. Mężczyźni, którzy nie wytwarzają wystarczająco dużo plemników, nie potrafią utrzymać twardości wzwodu bądź mają wzwody o nieprawidłowym kształcie, które uniemożliwiają im odbywanie stosunków płciowych, są jak urządzenia elektryczne z wadliwymi wtyczkami.

Rzecz jasna, skoordynowana współpraca wszystkich elementów męskiego układu rozrodczego, mająca na celu wytworzenie i przetransportowanie wystarczającej ilości plemników, świadczy zarówno o jego nieredukowalnej złożoności, jak i o naturalnej zdolności do przetrwania. Jednakże należy pamiętać, że angielskie słowo „płeć” (sex) pochodzi od łacińskiego secare, które oznacza „oddzielać” bądź „dzielić”. Pozostaje nam więc rozważyć, jakie warunki musi spełnić samica, aby zaszedł proces rozmnażania⁴. Ponownie zwrócimy się do biologów ewolucyjnych o wiarygodne wyjaśnienie ich jednoczesnego powstania.

Howard Glicksman

Oryginał: Irreducible Complexity in Male Sexual Function, „Evolution News & Science Today” 2016, July 10 [dostęp 13 X 2023].

Przekład z języka angielskiego: Weronika Kokot

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 13.10.2023

Literatura: