Nota redakcji Evolution News: mamy zaszczyt przedstawić nową serię artykułów Neila Thomasa, emerytowanego wykładowcy Durham University, zatytułowaną Natural Selection: Discovery or Invention? [Dobór naturalny: odkrycie czy wynalazek?]. Najnowsza książka profesora Thomasa nosi tytuł: Taking Leave of Darwin: A Longtime Agnostic Discovers the Case for Design [Pożegnanie z Darwinem, czyli jak wieloletni agnostyk nawrócił się na teorię inteligentnego projektu]1.
Intelektualna podróż, jaką przebył słynny wnuk Erasmusa Darwina w kierunku teorii ewolucji, nie polegała na prostym wnioskowaniu indukcyjnym („postępując zgodnie z zasadami Bacona”, jak zwykł twierdzić Karol Darwin2). Wnioski Karola Darwina nie znalazły potwierdzenia w cierpliwie zbieranych przezeń danych podczas badań terenowych. Darwin, który w późniejszych latach traktował swoją teorię jako uogólnienie niezaprzeczalnych faktów, był skory pomijać to, jak wiele zawdzięczał konstrukcjom teoretycznym zaczerpniętym od innych uczonych. Metoda wnuka Erasmusa polegała na przejmowaniu cudzych opinii, a następnie szukaniu sposobów poparcia tych opinii obserwacjami poczynionymi w terenie (a nie na odwrót). W tym kontekście bardziej trafne byłoby użycie terminu mythopoeisis (mitotwórstwo lub twórcza konfabulacja), którym antropolodzy i klasycyści opisują sposób działania (modus operandi) Darwina. Michael Denton określił to mianem splatania wielkiego mitu kosmogenicznego3, a Tom Wolfe, autor Bonfire of the Vanities [Fajerwerki próżności], nazwał nieco archaicznie kosmogonizmem (Wolfe definiował ten termin jako bezowocne poszukiwanie wielkiej teorii wszystkiego)4.
Przetrwanie najlepiej przystosowanych
Gdy przechodzimy do tego, co – jak przyznawał sam Karol Darwin – miało wielki wpływ na jego poglądy, musimy wspomnieć o ideach politologa i demografa Thomasa Malthusa. Był on autorem – dla jednych słynnego, dla drugich cieszącego się złą sławą – Prawa ludności5 (przekonania uczonego wraz z jego maniakalną obsesją na punkcie przeludnienia zostały prześmiewczo przedstawione przez Charlesa Dickensa, a personifikował je Ebenezer Scrooge6).
Jeden z głównych tematów poruszanych przez Malthusa dotyczył rywalizacji między ludźmi o ograniczone zasoby umożliwiające przetrwanie, co Herbert Spencer nazwał później walką o przetrwanie najlepiej przystosowanych. Darwin przeczytał książkę Malthusa z powodów osobistych, a po jej lekturze dotarło do niego, że mógłby pożytecznie wykorzystać maltuzjańską analogię, przenosząc idee o leseferystycznych (laissez-faire) kapitalistycznych społeczeństwach na walkę o byt w szerszym biologicznym kontekście7.
Darwin w roli sroki
Lektura książki Malthusa pozwoliła Darwinowi ułożyć wszystkie elementy w całość. Niczym sroka budująca gniazdo, badacz dostrzegł, że może po prostu dołączyć starsze poglądy ewolucjonistyczne do obecnego zbioru idei dotyczących ewolucji, by dopełnić obraz. Darwin, wyposażony we wrodzony instynkt kolekcjonowania okazów przyrodniczych, musiał mieć poczucie, że Malthus wyłożył mu gotową ideę, która w późniejszym czasie zaowocowała ogłoszeniem tego, co angielski przyrodnik niezbyt uczciwie nazwał „swoją teorią”. Idee Malthusa dobrze pasowały do poglądów, które Darwin przejął już od dziadka Erasmusa oraz z innych mniej formalnych źródeł. Voilà!
Historyczka Kathryn Hughes napisała niedawno w wyraźnie ironicznym tonie, że po uzyskaniu wskazówek dotyczących hodowli zwierząt, między innymi od swojego fryzjera Williama Willisa, oraz zapożyczeniu od Malthusa idei rywalizacji o ograniczone zasoby: „szczęśliwy zbieg okoliczności, na który złożyły się: rozmowny fryzjer, wzburzone społeczeństwo i czterdziestoletni traktat ekonomiczny, dał Darwinowi klucz do odblokowania teorii doboru naturalnego”8. W ten sposób intelektualna podróż Darwina zakończyła się sukcesem.
Neil Thomas
Oryginał: Myth-Making and Malthus, „Evolution News & Science Today” 2022, January 10 [dostęp 2 XI 2022].
Przekład z języka angielskiego: Agnieszka Boruszewska
Źródło zdjęcia: Wikipedia
Ostatnia aktualizacja strony: 2.11.2022
Przypisy
- N. Thomas, Taking Leave of Darwin: A Longtime Agnostic Discovers the Case for Design, Discovery Institute Press, Seattle 2021.
- Por. S. Peterfreund, Turning Points in Natural Theology from Bacon to Darwin: The Way of the Argument from Design, „Nineteenth-Century Major Lives and Letters”, Palgrave Macmillan, New York 2012 (przyp. tłum.).
- Por. M. Denton, Kryzys teorii ewolucji, tłum. B. Koźniewski, „Seria Inteligentny Projekt”, Fundacja En Arche, Warszawa 2021, s. 360–364.
- Por. T. Wolfe, The Kingdom of Speech, Jonathan Cape, London 2016.
- T. Malthus, Prawo ludności, tłum. K. Stein, Gebethner i Wolff, Kraków 1925.
- Zgodnie z teorią Thomasa Malthusa liczba ludności rośnie w postępie geometrycznym, zaś produkcja żywności – w arytmetycznym. Zdaniem demografa nieuchronnie miałoby to doprowadzić do stanu przeludnienia. Malthus sprzeciwiał się pomocy społecznej, która miałaby polegać na redystrybucji dóbr kierowanej od bogatych do biednych. Główny bohater Opowieści wigilijnej Ebenezer Scrooge stał się synonimem maltuzjańskiego skąpstwa, gdyż nie dostrzegał nierówności społecznych panujących wówczas w wiktoriańskiej Anglii, a jego nadrzędnym celem było egoistyczne gromadzenie dóbr materialnych (przyp. tłum.).
- Na podstawie tej analogii Darwin doszedł do wniosku, że „korzystne odmiany będą miały skłonność do zachowania, a niekorzystne do zniszczenia”. Wynikiem tego byłoby powstanie nowego gatunku. „Miałem więc w końcu teorię, nad którą mogłem pracować […]. Czytając traktat Malthusa o populacji, dostrzegłem, że dobór naturalny jest nieuchronną konsekwencją gwałtownego przyrostu wszystkich istot organicznych. Malthus dał mi długo poszukiwaną wskazówkę co do skutecznego czynnika ewolucji gatunków organicznych”. K. Darwin, Autobiografia, tłum. J. Nusbaum, Wydawnictwo Przeglądu Tygodniowego, Warszawa 1891.
- K. Hughes, Victorians Undone: Tales of the Flesh in an Age of Decorum, Fourth Estate, London 2018, s. 99.
Literatura:
- Darwin K., Autobiografia, tłum. J. Nusbaum, Wydawnictwo Przeglądu Tygodniowego, Warszawa 1891.
- Denton M., Kryzys teorii ewolucji, tłum. B. Koźniewski, „Seria Inteligentny Projekt”, Fundacja En Arche, Warszawa 2021.
- Flew A., Essay on the Principle of Population, Penguin, London 1970.
- Hughes K., Victiorians Undone: Tales of the Flesh in an Age of Decorum, Fourth Estate, London 2018.
- Malthus T., Prawo ludności, tłum. K. Stein, Gebethner i Wolff, Kraków 1925.
- Peterfreund S., Turning Points in Natural Theology from Bacon to Darwin: The Way of the Argument from Design, „Nineteenth-Century Major Lives and Letters”, Palgrave Macmillan, New York 2012.
- Thomas N., Taking Leave of Darwin: A Longtime Agnostic Discovers the Case for Design, Discovery Institute Press, Seattle 2021.
- Wolfe T., The Kingdom of Speech, Jonathan Cape, London 2016.