Czy Wszechświat jest przyczynowo domknięty?Czas czytania: 6 min

W mojej ostatniej debacie z Davidem Papineau na temat materializmu i dualizmu znaczna część dyskusji dotyczyła zagadnienia przyczynowego domknięcia¹. Materialiści na ogół argumentują, że dualizm umysłu i mózgu nie jest możliwy ze względu na założenie przyczynowego domknięcia, przez co mają na myśli, iż wszystkie fizyczne skutki posiadają swoje fizyczne przyczyny. Argument ten często traktują na tyle szeroko, że prowadzi on do wniosku o nieistnieniu Boga. Zwolennicy tego ujęcia twierdzą, że podstawowej przyczyny wszystkiego można doszukiwać się wyłącznie w materialnym Wszechświecie, podczas gdy przyczynowa rola Boga narusza założenie przyczynowego domknięcia i czyni Wszechświat niezrozumiałym. Na pytanie „co było przyczyną powstania Wszechświata?” ateiści i materialiści odpowiadają, że Wszechświata nie należy traktować w kategoriach „skutku”, lecz istnieje on samoistnie, a zatem nie wymaga przyczyny.

Materialiści twierdzą, że współczesna fizyka potwierdza założenie przyczynowego domknięcia.

Nic bardziej mylnego

Jak podkreśliłem powyżej, założenie przyczynowego domknięcia wskazuje, że każdy fizyczny skutek ma swoją fizyczną przyczynę. Jednak współczesna fizyka mówi o wielu fizycznych skutkach, które nie mają fizycznych przyczyn i nie mogą ich mieć. Rozważmy kilka przykładów:

Wielki Wybuch: jest on zdecydowanie fizycznym skutkiem – tym podstawowym, bo odnosi się do początku Wszechświata – ale jednocześnie jest pozbawiony fizycznej przyczyny, której pojęcie trudno zastosować, gdy mowa o początku czasu. Osobliwość, która doprowadziła do Wielkiego Wybuchu, jest pierwotna względem Wszechświata nie w kategoriach czasu, lecz łańcucha przyczynowego. Nie może być ona fizyczną przyczyną, ponieważ zgodnie z ogólną teorią względności jest nieokreślona.

Materialiści argumentują obecnie i będą argumentowali w przyszłości, że Wszechświat jest podstawą istnienia i nie wymaga przyczyny. Są oni w błędzie z dwóch powodów. Po pierwsze – co Tomasz z Akwinu wyraźnie pokazał w argumentach kosmologicznych w pierwszych trzech drogach – podstawa istnienia musi być czystą aktualnością bez jakiegokolwiek dodatku w postaci możności, a także musi być samoistna bez żadnej przygodności. Ale świat i wszystko, co w nim istnieje, są pełne możności i przygodności, zatem nie mogą stanowić podstawy istnienia.

Po drugie, jeśli przyjmiemy tezę, że cały Wszechświat istnieje bez przyczyny, to nie tylko nauka, ale także życie codzienne tracą sens. Jeśli wszystko, co istnieje, powstało bez przyczyny, to na jakiej podstawie moglibyśmy uważać, że cokolwiek w życiu codziennym lub badaniach naukowych musi mieć przyczynę? Aprobując zasadę, że cały Wszechświat nie wymaga przyczyny, akceptujemy magię oraz niemożliwość zrozumienia całości życia i uprawiania nauki.

Jak stwierdził Gilbert Keith Chesterton, aczkolwiek w nieco innym kontekście, można wierzyć, że Wszechświat nie miał przyczyny, ale ta wiara jednocześnie pozbawia możliwości wiary w cokolwiek innego. Wówczas wszystko traci sens.

Istnienie Wszechświata na skutek Wielkiego Wybuchu narusza założenie przyczynowego domknięcia.

Osobliwości w czarnych dziurach: to z kolei powoduje wiele skutków fizycznych – czarne dziury zaginają czasoprzestrzeń, mają ogromny wpływ na istniejącą wokół materię i oddziałują na dynamikę galaktyk. Jednak znajdujące się w ich centrach osobliwości nie są czymś fizycznym. Odzwierciedlają nieokreślone wyrażenia i równania pola ogólnej teorii względności, a zatem w żaden sposób nie można ich uważać za fizyczne obiekty lub przyczyny.

Istnienie osobliwości w czarnych dziurach narusza założenie przyczynowego domknięcia.

Zakrzywiona czasoprzestrzeń w równaniach Einsteina: od początku XX wieku uznaje się, że zastosowanie równań pola grawitacyjnego ogólnej teorii względności w przypadku zakrzywionej czasoprzestrzeni narusza zasadę zachowania energii. W gruncie rzeczy kosmolodzy opracowali nawet narzędzie matematyczne – tak zwane pseudotensory – w dążeniu do ujednolicenia ogólnej teorii względności z prawami zachowania. Abstrahując od znaczenia pseudotensorów dla badań kosmologicznych, są one jedynie rozwiązaniem ad hoc, co tylko podkreśla, że ogólna teoria względności w istocie wiąże się z naruszeniem zasady zachowania energii w widzialnym Wszechświecie.

Oczywiście, jeśli energia nie jest zachowana we Wszechświecie funkcjonującym zgodnie z teorią względności, to nie ma sensu teza, że „każdy fizyczny skutek ma swoją fizyczną przyczynę”, ponieważ energia może być tworzona i niszczona bez naszej wiedzy, przez co rejestr skutków i przyczyn fizycznych traci swoją wiarygodność.

Ogólna teoria względności w zakrzywionej czasoprzestrzeni narusza założenie przyczynowego domknięcia.

Splątanie kwantowe: w układach kwantowych znaleźć można pary cząstek, które mają komplementarne właściwości. Klasycznym przykładem jest para splątanych elektronów o spinach w górę i w dół. Zasadą mechaniki kwantowej − ustaloną przez wielu doświadczalnie − jest to, że splątane elektrony nie mają określonego spinu, dopóki jeden z nich nie zostanie zmierzony, kiedy to nadawany jest mu spin, a jego splątanemu odpowiednikowi przypisuje się spin przeciwny.

Wszystko to jest niewątpliwie problematyczne w ramach czysto teoretycznego podejścia do założenia przyczynowego domknięcia, ale jak zobaczymy, teoria splątania kwantowego ewidentnie tego założenia nie spełnia. Jest tak dlatego, że pomiar jednego elektronu natychmiast wyznacza spin jego splątanego odpowiednika, a równoczesność ta zachodzi niezależnie od odległości między elektronami. Jeśli elektron jest mierzony w jednej części Wszechświata, to w drugiej − 93 miliardy lat świetlnych dalej − odpowiadający elektron będzie natychmiast wykazywał przeciwny spin. Przypomnijmy, że doktryna przyczynowego domknięcia głosi, że każdy fizyczny skutek ma swoją fizyczną przyczynę, zatem uzyskanie dwustanowego spinu przez splątany elektron miałoby być fizycznym skutkiem. Problem w tym, że przyczyna tego fizycznego skutku − pomiar splątanego elektronu − nie może być przekazana szybciej niż z prędkością światła, ponieważ żaden fizyczny podmiot czy skutek nie może osiągnąć prędkości nadświetlnej.

Jednoczesność splątania kwantowego narusza założenie przyczynowego domknięcia.

Niematerialny umysł

Niewątpliwie można znaleźć więcej naruszeń założenia przyczynowego domknięcia we współczesnej fizyce, ale przedstawione wyżej przykłady o teorii Wielkiego Wybuchu, czarnych dziurach, równaniach pola ogólnej teorii względności i splątaniu kwantowym demonstrują brak przyczynowego domknięcia w przyrodzie i pozwalają podważyć ten argument w dyskusji o dualizmie umysł−mózg.

Być może koncepcja niematerialnego umysłu − czyli przyczyny formalnej i celowej − narusza założenie przyczynowego domknięcia (rozumianego w ujęciu materialistycznym jako wymóg, że każdy fizyczny skutek ma swoją fizyczną przyczynę), ale podobnie dzieje się we współczesnej fizyce w przypadkach ogólnej teorii względności i mechaniki kwantowej.

Argument materialistów o przyczynowym domknięciu mający na celu zaprzeczenie dualizmowi umysł−mózg został obalony; jak na ironię, zawdzięczamy to tej samej współczesnej nauce, którą materialiści podają jako podstawę swojej ideologii. Materializm jest dalece niewystarczającym podejściem do współczesnej nauki − nie oferuje niczego wartościowego dla kosmologii, mechaniki kwantowej czy neuronauki i w żaden sposób nie wyklucza dualistycznego rozumienia umysłu.

Michael Egnor

Oryginał: Is the Universe Causally Closed?, „Evolution News & Science Today” 2021, July 15 [dostęp 02 II 2022].

Przekład z języka angielskiego: Szymon Flis

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 02.02.2022