Czy prawa przyrody mogą dać początek platońskim formom?Czas czytania: 6 min

Czy prawa przyrody dały początek „platońskim” formom, które następnie ograniczyły materię (i być może proces tworzenia się białek) na takie sposoby, że mutacjom i selekcji łatwiej jest przeszukiwać przestrzeń możliwości w poszukiwaniu form biologicznych? To pytanie postawił i wnikliwie rozważył teolog Erkki Vesa Rope Kojonen w książce The Compatibility of Evolution and Design [Zgodność między teorią ewolucji a hipotezą projektu]¹. Wraz ze współautorami zrecenzowaliśmy tę książkę na łamach czasopisma „Religions”². W dwóch poprzednich tekstach³, stanowiących część dłuższej serii postów na blogu „Evolution News & Science Today”, przyjrzałam się temu, jak model Kojonena może działać w praktyce.

Teraz rozważymy trzecią interpretację modelu Kojonena:

• Prawa przyrody dały początek „platońskim” formom ograniczającym ewolucję w sposób, który umożliwił selekcji i mutacjom wytworzenie form biologicznych. Te „formy” są „emergentną konsekwencją praw chemii i fizyki”. Zgodnie z tą interpretacją formy są skutkiem tych praw. Formy to coś więcej niż same prawa czy różne postacie materii. Mają one charakter niefizyczny. W myśl tego poglądu prawa wytworzyły te formy, które następnie ukształtowały fizyczne tendencje materii, dzięki którym (przy uwzględnieniu możliwej przygodności i innych czynników) powstała informacja biologiczna wystarczająca do tego, aby selekcja i mutacje doprowadziły do wyewoluowania wszelkiego rodzaju białek, maszyn białkowych, unikatowych ludzkich zdolności i tym podobnych.

Strukturalistyczny pogląd Michaela Dentona

Zgodnie ze strukturalistycznym poglądem biologa Michaela Dentona formami organizmów żywych rządzą bardziej podstawowe zasady strukturalne. Denton argumentuje, że te zasady transcendują konkretne cechy poszczególnych gatunków i że strukturalna organizacja organizmów żywych nie jest jedynie rezultatem procesów losowych, lecz odzwierciedla fundamentalne i wrodzone uporządkowanie przyrody. Jak jednak w myśl tej interpretacji pojmuje się „formy”? Z pomocą przychodzi Kojonen:

Jeśli przyjmiemy ideę platońskiej biblioteki form, która umożliwia ewolucję, to wydaje się, że teoria ewolucji nie wyjaśnia już samych tych form, lecz tylko ich urzeczywistnianie. Mówiąc słowami Andreasa Wagnera, zanim ruszył proces ewolucji, formy „istniały już w świecie pojęć – tego rodzaju abstrakcyjnych pojęć, które badają matematycy”^{4 5}.

Zgodnie z tą interpretacją wygląda na to, że formy są abstrakcyjnymi pojęciami, które istnieją niezależnie od procesu ewolucji i przed jego uruchomieniem. Wpływają one na fizyczną materię i jej właściwości. Twierdzenie Andreasa Wagnera o „abstrakcyjnych pojęciach”, które istnieją „w świecie pojęć”, wskazuje na to, że formy nie są fizycznymi bytami, siłami ani wzorcami. Są to zjawiska niefizyczne, które wpływają na zjawiska fizyczne.

Biblioteka form

Ten punkt widzenia skłania do wielu pytań i wątpliwości. Po pierwsze, ponieważ Kojonen uznaje bibliotekę form za „emergentną konsekwencję” praw fizyki, więc jest niejasne, jak prawa fizyki i chemii – w tym prawo grawitacji, prawa elektrostatyki, silne oddziaływanie jądrowe i tak dalej – mogą (1) wytworzyć zjawiska niematerialne, które (2) wywierają z kolei swój niezależny wpływ przyczynowy na materię i energię, którymi (3) w dalszym ciągu rządzą prawa przyrody. Jest to niejasne po części dlatego, że trudno jest sobie wyobrazić, iż zjawisko emergentne może wywierać własny wpływ przyczynowy na swój ontologiczny substrat i ponadto mieć zdolności przyczynowe przekraczające zdolności tego substratu. Trudno też wyobrazić sobie, jak zjawiska niefizyczne wpływają na zjawiska materialne, które najwyraźniej są jednocześnie w pełni rządzone przez leżący u ich podstaw materialny substrat.

Po drugie, pogląd Kojonena najprawdopodobniej byłby wiarygodny tylko dla osób żywiących bardzo specyficzne przekonania. Niektórzy ludzie uważają, że zjawiska niefizyczne mogą być emergencją zjawisk fizycznych. (Niektórzy uważają na przykład, że stany mentalne są tworzone przez stany mózgu). Inni sądzą, że zjawiska niefizyczne mogą wywierać wpływ przyczynowy na zjawiska fizyczne. (Na przykład niektórzy przyjmują pogląd, że stany mózgu mogą być powodowane przez nieredukowalne umysły). Czym innym jest jednak twierdzenie, że zjawiska fizyczne mogą dać początek zjawiskom niefizycznym, które następnie wywierają niezależny wpływ przyczynowy na (inne) zjawiska fizyczne – nadal podlegające prawom fizyki i chemii. Jeśli proponowane przez Kojonena ujęcie powstawania informacji biologicznej jest zależne od tego konkretnego zbioru twierdzeń, to nie należy się dziwić, że wielu ludzi uzna to ujęcie za nieprzekonujące.

Czy mamy porzucić fizykę i chemię głównego nurtu?

Po trzecie – i chyba najważniejsze – „platońska” interpretacja modelu Kojonena skrajnie odbiega od tego, jak naukowcy głównego nurtu pojmują prawa fizyki i chemii oraz ich wpływ na świat przyrody (zwłaszcza ożywionej). Jeśli ujęcie Kojonena wymaga porzucenia fizyki i chemii głównego nurtu, to jest niejasne, dlaczego według Kojonena aż tak dużą wartość miałoby mieć zachowanie zgodności z biologią głównego nurtu. W takiej sytuacji uznanie, że model Kojonena jest zgodny z przekonaniami „głównego nurtu”, byłoby arbitralne.

Wreszcie, wspomniane wyżej problemy z równą lub nawet większą siłą mają zastosowanie do zagadnienia emergencji zdolności ludzkich. Czy prawa przyrody mogą wytworzyć platońskie formy, które wyjaśniają nas samych? Czy może to wyjaśnić naszą zdolność do abstrakcyjnego myślenia, wolną wolę i tym podobne? Z wielu powodów jest to wątpliwe.

Emily Reeves

Oryginał: Could Laws of Nature Give Rise to Platonic Forms?, „Evolution News & Science Today” 2024, January 4 [dostęp: 27 III 2024].

Przekład z języka angielskiego: Dariusz Sagan

Literatura: