Ku lepszej definicji teorii inteligentnego projektu. Związek między inteligencją a informacjąCzas czytania: 7 min

Niniejszy tekst stanowi szóstą część¹ w serii artykułów Williama A. Dembskiego zatytułowanej Ku lepszej definicji teorii inteligentnego projektu.

Do tej pory omawialiśmy jedynie klasyczną koncepcję informacji, którą opracował Arystoteles. Współczesna koncepcja informacji częściowo pokrywa się z arystotelesowską, ale jest lepiej dopasowana do współczesnej nauki i matematyki. Jest też niezależna od jakiejkolwiek w pełni rozwiniętej metafizyki. Współczesna koncepcja informacji wywodzi się z shannonowskiej teorii komunikacji i dalszych badań w zakresie matematycznej teorii informacji². Kluczową ideą stanowiącą podstawę tej koncepcji informacji jest zawężanie możliwości. Ściślej rzecz biorąc, im więcej możliwości zawęzimy, tym większa zawartość informacji.

Jeśli na przykład powiem ci, że znajduję się na planecie Ziemia, nie przekażę żadnej informacji, ponieważ już to wiedziałeś (pomińmy możliwość podróży kosmicznych). Jeśli powiem, że znajduję się na terenie Stanów Zjednoczonych, to zacznę zawężać możliwości dotyczące mojej lokalizacji w świecie. Jeśli powiem, że jestem w Teksasie, to bardziej zawężę możliwości co do miejsca mojego pobytu, a jeszcze bardziej, gdy powiem, że znajduję się sześćdziesiąt pięć kilometrów na północ od Dallas. Coraz bardziej zawężając możliwości dotyczące mojej lokalizacji, dostarczam ci coraz więcej informacji.

Informacja zawsze ma więc charakter wykluczający: im więcej możliwości zostanie wykluczonych, tym większa zawartość informacji. Filozof Robert Stalnaker wyraził się następująco: „Dowiedzenie się czegoś, uzyskanie informacji, jest równoznaczne z odrzuceniem możliwości. Zrozumienie informacji przekazywanej w trakcie komunikacji jest równoznaczne z dowiedzeniem się, które możliwości zostałyby wykluczone, gdyby ta informacja była prawdziwa”³. Kiedy mówię, że jestem w Teksasie sześćdziesiąt pięć kilometrów na północ od Dallas, wykluczam znacznie więcej możliwości dotyczących świata niż wtedy, gdy mówię, że znajduję się w Stanach Zjednoczonych. Tym samym stwierdzenie, że jestem w Teksasie na północ od Dallas, niesie więcej informacji od stwierdzenia, że znajduję się w Stanach Zjednoczonych.

Etymologia słowa „informacja” uchwytuje ten wykluczający charakter informacji. Omówiliśmy już jego etymologię w części czwartej⁴ poświęconej arystotelesowskiemu ujęciu relacji między materią a formą. Można dodać, że słowo informacja wywodzi się od łacińskiego przyimka in, który oznacza „w” lub „do”, oraz od czasownika formare, który oznacza „nadawać czemuś kształt”. Informacja nadaje czemuś określony kształt. Jest to jednak równoznaczne z wykluczeniem innych kształtów. Nawet więc w klasycznym ujęciu informacja oznacza zawężenie możliwości do danego kształtu. Coś kompletnie nieuformowanego, jak arystotelesowska materia pierwsza, czeka w próżni na otrzymanie informacji i tylko dzięki niej może uzyskać określoną strukturę.

Arystotelesowska koncepcja informacji częściowo pokrywa się, ale jest również odrębna od współczesnej koncepcji informacji. Jak przekonaliśmy się w części czwartej, koncepcja Arystotelesa jest ściśle związana z jego teorią przyczynowości formalnej, zgodnie z którą informacja jest pojmowana jako przyczyna nadająca materii kształt i sprawiająca, że dany obiekt materialny jest tym, czym jest. Według Arystotelesa przyczyna formalna determinuje strukturę i właściwości obiektu, czyli definiuje jego istotę.

Dla Arystotelesa informacja była więc czymś więcej niż zawężeniem możliwości. Była wewnętrzną zasadą organizacyjną, która przekształca materię w spójny i celowy byt. Wprawdzie współczesna koncepcja informacji nie jest ściśle powiązana z arystotelesowskim ujęciem przyczynowości formalnej, ale jest z nią zgodna. Informacja arystotelesowska, definiując istotę rzeczy, sprawia, że rzecz jest właśnie taka, a nie inna. Informacja arystotelesowska ma więc zasadniczo charakter wykluczający tak samo jak informacja we współczesnym sensie, rozumiana jako zawężenie możliwości.

Przejdźmy teraz do zagadnienia inteligencji. Podstawowa intuicja związana z przekonaniem, że informacja jest zawężeniem możliwości, doskonale pasuje do pojęcia inteligencji. Słowo inteligencja wywodzi się od dwóch słów łacińskich: przyimka inter oznaczającego „między” oraz czasownika legere oznaczającego „wybierać”. Na najbardziej podstawowym poziomie inteligencja oznacza więc zdolność do „wybierania między”. Kiedy jednak wybór zostanie dokonany, pewne możliwości urzeczywistniają się przy jednoczesnym wykluczeniu innych, a to jest równoznaczne z zawężeniem możliwości. Dlatego akt inteligencji jest również aktem informacji.

Jeśli prześledzimy etymologię słowa inteligentny jeszcze trochę wstecz w czasie, to okaże się, że występująca w nim część l-i-g pochodzi od indoeuropejskiego rdzenia l-e-g. Ten rdzeń występuje w greckim czasowniku lego, który w czasie tworzenia Nowego Testamentu zwykle oznaczał „mówić”. Jego pierwotnym, indoeuropejskim znaczeniem było jednak „kłaść”, co później zaczęło znaczyć „podnosić i składać ze sobą”. Stąd wzięło się następnie znaczenie „wybierać i składać słowa”, a więc „mówić”. Rdzeń l-e-g ma różne warianty. Pojawia się jako l-o-g w słowie logos albo jako l-e-k w słowach intelekt i selekcjonować.

Zauważmy na marginesie, że ten krótki przegląd etymologii uzmysławia, iż wielkim osiągnięciem Karola Darwina było przejęcie słowa dobór, które wcześniej było łączone ze świadomym wyborem celowo działających bytów, i dołączenie do niego terminu naturalny. Dzięki wyrażeniu dobór naturalny Darwin zamierzał więc zachować wszystkie zalety związane z tradycyjnie pojmowanym wyborem, ale bez powiązania z działaniem rzeczywistej inteligencji. Również obecnie możemy się spotkać z takimi twierdzeniami, jak to głoszone przez Francisca J. Ayalę, że największym odkryciem Darwina jest „projekt bez projektanta”⁵, co Richard Dawkins opisuje jako jedynie wrażenie projektu, za którym nie stoi żaden rzeczywisty projekt.

Darwiniści, przejmując termin dobór, zaciemniają ideę wyboru. Wybór jest kierowaną przygodnością, która urzeczywistnia pewne możliwości przy jednoczesnym wykluczeniu innych, aby zrealizować jakiś cel. Synonimem słowa wybór jest określenie decyzja, a odpowiadają im formy czasownikowe wybierać i decydować. Słowa decyzja i decydować także wywodzą się z łaciny i stanowią połączenie przyimka de, który oznacza „z”, oraz czasownika caedere oznaczającego „odcinać” lub „zabijać” (warto dokonać porównania z angielskim słowem homicide [zabójstwo]).

Jeśli będziemy trzymali się tej etymologii, to decyzje prowadzą do zrealizowania pewnych możliwości przy jednoczesnym odcięciu (lub zabiciu) innych. Kiedy decydujesz się poślubić jedną osobę, odcinasz wszystkie inne osoby, z którymi mógłbyś wejść w związek małżeński (przy założeniu, że ślub możesz wziąć tylko z jedną osobą). Akt decyzji zawsze jest więc zawężeniem możliwości. To akt informacji. Jeśli jednak zdefiniujemy „inteligencję” jako „wybieranie między”, to jest to również akt inteligencji.

— Koniec części szóstej —

William A. Dembski

Oryginał: Building a Better Definition of Intelligent Design, „Science & Culture Today” 2024, July 15 [dostęp: 12 XII 2025].

Przekład z języka angielskiego: Dariusz Sagan

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 12.12.2025

Literatura: