Ewolucjoniści z wątpliwościami. John Christopher Willis i fitogeograficzne ujęcie ewolucjiCzas czytania: 6 min

Czy koncepcja doboru naturalnego jest wiarygodnym wyjaśnieniem procesu ewolucji biologicznej oraz czy ewolucja w świecie roślin przebiega w oparciu o takie same mechanizmy jak w świecie zwierząt? Brytyjski botanik John Christopher Willis nie przyjmował interpretacji proponowanych przez darwinizm i już ponad sto lat temu prowadził badania nad ewolucją wybranych gatunków roślin.

John Christopher Willis urodził się 20 lutego 1868 roku w Birkenhead w Anglii. Wykształcenie botaniczne zdobył w University College w Liverpoolu oraz w University of Cambridge. W 1896 roku został dyrektorem Królewskich Ogrodów Botanicznych w Peradeniya na Cejlonie (Sri Lanka). Stanowisko to piastował przez piętnaście lat, prowadząc jednocześnie badania z zakresu botaniki. Od 1897 roku należał do Towarzystwa Linneuszowskiego, a od 1919 roku do Towarzystwa Królewskiego. Willis uhonorowany został nie tylko przynależnością do towarzystw, ale także tytułem doktora honoris causa nauk przyrodniczych Uniwersytetu Harvarda. Od 1912 do 1915 roku był dyrektorem Ogrodu Botanicznego w Rio de Janeiro. Będąc na emeryturze, współpracował z Uniwersytetem w Cambridge. Zmarł 21 marca 1958 roku w Szwajcarii. Na krótko przed śmiercią Rada Towarzystwa Linneuszowskiego w Londynie odznaczyła go srebrnym medalem Darwina-Wallace’a, który przyznawany jest uczonym przyczyniającym się do rozwoju biologii ewolucyjnej. Medal odebrała 15 lipca 1958 roku wnuczka uczonego na specjalnym zebraniu Towarzystwa, które odbyło się w sali wykładowej Królewskiego Towarzystwa Geograficznego¹. Najbardziej znane publikacje książkowe Willisa to Age and Area: A Study in Geographical Distribution and Origin of Species² [Wiek i obszar. Studium rozmieszczenia geograficznego i pochodzenia gatunków], The Course of Evolution by Differentiation or Divergent Mutation Rather Than by Selection³ [Przebieg ewolucji drogą różnicowania lub mutacji dywergencyjnej zamiast doboru naturalnego] oraz The Birth and Spread of Plants⁴ [Pochodzenie i rozprzestrzenianie się roślin]. Zasłynął także wydaną w dwóch tomach publikacją A Manual and Dictionary of the Flowering Plants and Ferns⁵ [Podręcznik i słownik roślin kwiatowych i paproci]. Ponadto Willis założył i w latach 1901–1911 redagował pismo „The Annals of the Royal Botanic”, a w latach 1924–1939 był redaktorem „The Empire Cotton Growing Review”⁶. Jako ciekawostkę warto podać, że w 1901 roku botanik Johannes Eugenius Bülow Warming nazwał odkrytą w Indiach i Bangladeszu roślinę z rodziny zasennikowatych (Podostemaceae) nazwiskiem uczonego – Willisia⁷. Pierwsze badania botaniczne Willisa dotyczyły właśnie tej rodziny roślin. Rosną one na skałach w rwących wodach tropikalnych rzek, które okresowo podnoszą się i opadają. Willis był pod wielkim wrażeniem faktu, że mimo takich samych warunków klimatycznych i środowiskowych, rośliny te wykształciły znaczną liczbę rodzajów i gatunków. Doszedł do wniosku, że ewolucja nie musi być konsekwencją adaptacji do lokalnych warunków⁸. W obrębie danej rodziny roślin w zupełnie jednolitych warunkach mogą powstawać nowe, różniące się od siebie formy⁹. Od wczesnych lat swojej kariery naukowej Willis podważał rolę doboru naturalnego jako głównego mechanizmu ewolucji. W 1916 roku w artykule dotyczącym flory Cejlonu zasugerował zastąpienie teorii doboru naturalnego przez koncepcję wieku i obszaru [Age and Area]. W uproszczeniu założenie uczonego polegało na tym, że zasięg taksonu zależy od wieku taksonu, ale także na podstawie zasięgu można uzyskać jasne wskazanie co do wieku¹⁰. Ten i inne późniejsze artykuły wykorzystał we wspomnianej już wcześniej książce Age and Area: A Study in Geographical Distribution and Origin of Species, w której rozwinął swoją teorię:

Obszar zajmowany w danym czasie i miejscu przez jakąkolwiek grupę spokrewnionych gatunków, w liczbie co najmniej dziesięciu, zależy głównie od wieku gatunków tej grupy – o ile warunki pozostają względnie stałe. Granice obszaru mogą być modyfikowane przez obecność barier, takich jak morza, rzeki, góry, zmiany klimatu lub inne granice ekologiczne itp., również przez działania człowieka, a także inne przyczyny¹¹.

W wydanej w 1940 roku książce The Course of Evolution by Differentiation or Divergent Mutation Rather Than by Selection Willis oznajmił, że dobór naturalny nie odgrywa takiej samej roli w procesie ewolucji zwierząt i roślin. O ile zwierzęta mogą się w miarę swobodnie przemieszczać w poszukiwaniu bardziej sprzyjającego otoczenia, o tyle rośliny nie mają już takiej możliwości. Twierdził, że w przypadku roślin regułą jest przetrwanie „najszczęśliwszych”, a nie najlepiej przystosowanych jednostek jak w przypadku zwierząt¹². Dobór naturalny odgrywa jedynie rolę dostosowania do pewnych szczegółów kombinacji warunków, przez które roślina jest otoczona¹³. Willis doszedł także do wniosku, że wiele cech roślin, jak na przykład ułożenie liści na łodydze (ulistnienie skrętoległe lub ulistnienie naprzeciwległe), giętkie łodygi i organy czepne u roślin pnących czy korzenie roślin pasożytniczych wyposażone w organy przenikające korę drzew, nie mogło być wynikiem gradualistycznych, wielopokoleniowych zmian (mikromutacji), ale pojedynczych dużych skoków (makromutacji)¹⁴. Opisane przez niego cechy roślin byłyby nieużyteczne w etapach przejściowych i nie zapewniałyby roślinom przetrwania. Opierając swoją teorię na występowaniu makromutacji, Willis twierdził także, że ewolucja nie przebiegała od osobnika do odmiany, od odmiany do gatunku, od gatunku do rodzaju i od rodzaju do rodziny, lecz odwrotnie, wielkie rodziny i rodzaje rozpadały się na inne rodzaje i gatunki. Teorię tę rozwinął później w formie dychotomicznej mutacji rozbieżnej. Jak podaje Kazimierz Jodkowski, liczne zarzuty Willisa wobec darwinizmu nie doczekały się nigdy odpowiedzi¹⁵.

Krytykując darwinizm, Willis nadal pozostawał ewolucjonistą. Uczony odrzucił darwinowską wersję ewolucjonizmu, ponieważ zgodnie z tym ujęciem świat biologiczny jest kwestią przypadku, podczas gdy ewolucja – jak kontynuował – przebiega według określonego planu, opierając się na ogólnym prawie, przypuszczalnie elektrycznym¹⁶, sugerując, że rozwój nowej formy może mieć związek z transferem energii¹⁷. Cytując Jodkowskiego: ,,nie jest to, oczywiście, alternatywa dla darwinizmu – jest to tylko sugestia, gdzie należy poszukiwać takiej alternatywy, nowej teorii ewolucji”¹⁸.

Marcin Greszata

Laureat III edycji stypendium Fundacji En Arche

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 12.08.2022

Literatura: