Ewolucjoniści z wątpliwościami. Søren Løvtrup i mity darwinizmuCzas czytania: 8 min

Czy Karol Darwin słusznie uważany jest za twórcę teorii ewolucji drogą doboru naturalnego? Czy dobór naturalny jest najistotniejszym mechanizmem ewolucji? Czy ważniejsze są mikro- czy makromutacje? Søren Løvtrup poświęcił wiele lat na poszukiwania odpowiedzi na te pytania. Przekonajmy się, do jakich doszedł wniosków i czym zasłynął w świecie nauki.

Søren Løvtrup był duńskim biochemikiem i embriologiem specjalizującym się w systematyce i biologii rozwoju. Urodził się w 1922 roku w Kopenhadze. W 1945 roku rozpoczął naukę na Uniwersytecie w rodzinnym mieście, gdzie uzyskał tytuł magistra biochemii. Pracując w Carlsberg Laboratory, uzyskał w 1953 roku doktorat z embriologii. Jako profesor Wydziału Fizjologii Zwierząt Uniwersytetu w Umeå w Szwecji kierował w latach 1979–1987 organizacją Swedish Developmental Biologists¹. Najbardziej znane publikacje książkowe uczonego to Epigenetics: A Treatise on Theoretical Biology [Epigenetyka. Rozprawa naukowa na temat biologii teoretycznej]², The Phylogeny of Vertebrates [Filogeneza kręgowców]³ oraz Darwinism: The Refutation of a Myth [Darwinizm. Obalenie mitu]⁴. Ostatnia pozycja wzbudziła wiele kontrowersji, gdyż autor oskarżył Karola Darwina o plagiat i zakwestionował jego rolę jako twórcy teorii ewolucji. Søren Løvtrup zmarł 11 listopada 2002 roku w Kopenhadze.

Już po pierwszym kontakcie z publikacjami Sørena Løvtrupa możemy stwierdzić, że jest zdecydowanym zwolennikiem poglądu o znaczącej roli makromutacji dla zmian ewolucyjnych. W artykule On The Falsifiability of Neo-Darwinism [O falsyfikowalności neodarwinizmu], krytykując neodarwinizm, przedstawił niedocenianą, ale prawie tak starą jak sam darwinizm teorię, którą określa jako kompleksową (comprehensive theory). Løvtrup odróżniał ją od neodarwinizmu pod względem dwóch przesłanek: dotyczącej tempa pojawiania się użytecznych mutacji oraz dotyczącej zakresu ich działania. Teoria kompleksowa jest teorią eklektyczną, która łączy w sobie osiągnięcia wielu uczonych: Karla Ernsta von Baera, Thomasa Henry’ego Huxleya, George’a Jacksona Mivarta, Williama Batesona, Hugo de Vriesa, Karla Pearsona i innych, których Løvtrup wyliczył w swoim artykule⁵. Autor twierdził, że zarówno w teorii autorstwa Darwina, jak i syntetycznej teorii ewolucji⁶ zakłada się, że innowacje ewolucyjne są wynikiem mikromutacji i że te poprzez akumulację mogą powodować duże zmiany. Przytaczana przez Løvtrupa kompleksowa teoria postuluje, że większe zmiany w ewolucji poszczególnych gatunków są na ogół wynikiem niezwykle rzadkich makromutacji, które przy różnych okazjach osiągnęły mniej lub bardziej rozległe, jednoetapowe modyfikacje. Løvtrup uważał, że w konfrontacji z obserwacjami dotyczącymi życia w przeszłości i teraźniejszości, neodarwinizm zmuszony jest odwoływać się do wielu hipotez ad hoc, podczas gdy teoria kompleksowa radzi sobie bez nich⁷. Kwestionował także pogląd Darwina i jego następców, że dobór naturalny jest mechanizmem kreatywnym. Duński uczony utrzymywał, że w oceanie zmienności wytworzonym przez mutacje i rekombinacje genetyczne, dobór naturalny w wielu liniach filogenetycznych narzucił jedynie kierunek prowadzący do postępującego doskonalenia, eliminując wszystko oprócz tego, co najkorzystniejsze na każdym etapie zmian. Uważał, że gdyby Darwin zadowolił się przypisaniem doborowi naturalnemu tylko tej funkcji, to jego teoria zyskałaby większe poparcie⁸. Løvtrup, podobnie jak większość krytyków teorii Darwina, zwrócił uwagę na fakt, że dostępny zapis kopalny wskazuje na istnienie dużych skoków w ewolucji gatunków. Darwin sądził, że rozwój paleontologii wykaże, iż ewolucja przebiegała gradualistycznie,⁹ ale jego nadzieje – jak podkreślał Løvtrup – okazały się próżne. Duński embriolog utrzymywał, że jeśli teoria makromutacji jest poprawna, to z darwinowskiego punktu widzenia zapis kopalny zawsze będzie niedoskonały¹⁰. Podsumowując artykuł, autor stwierdził, że potrzebna jest nowa, bardziej ogólna teoria. Uważał, że teoria kompleksowa jest najlepszym punktem wyjścia¹¹.

Wydana w 1987 roku książka Darwinism: The Refutation of a Myth przyciągnęła uwagę osób interesujących się tematyką ewolucji już ze względu na swój tytuł. W najprostszy sposób mit można przedstawić jako opowieść, w którą wierzy wielu ludzi, ale która nie jest prawdziwa. Czy zatem autor uznał, ze wszystkie twierdzenia teorii Darwina są fałszywe? Mimo budzącego kontrowersje tytułu, Løvtrup nie podważał wszystkich aspektów darwinizmu. Uczony był ewolucjonistą, ale niedarwinowskim¹². Odrzucił darwinizm i neodarwinizm, ponieważ są to teorie, w których – jego zdaniem – główny nacisk kładzie się na mikromutacje. Løvtrup był także krytyczny w stosunku do teorii przerywanej równowagi¹³ autorstwa Stephena Jaya Goulda i Nilesa Eldredge’a¹⁴.

Duński uczony interesował się również historią nauki. Twierdził, że Darwin ,,niedostatecznie uznał swoje teoretyczne zapożyczenie u własnego dziadka Erazma Darwina. Lamarckowi natomiast przypisuje [Løvtrup – MG] autorstwo dwu podstawowych idei ewolucji – że gatunki zmieniają się w czasie i że obecne gatunki pochodzą od już wymarłych gatunków’’¹⁵. Løvtrup wylicza trzy mity, do których odnosi się tytuł jego książki. Pierwszy dotyczy roli Darwina jako twórcy teorii ewolucji. Według autora, to Jean Baptiste de Lamarck przed Darwinem sformułował ogólną teorię ewolucji. Drugi mit odnosi się do wiodącej roli w rozwoju myśli ewolucyjnej dzieła Darwina O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o utrzymywaniu się doskonalszych ras w walce o byt. Løvtrup uznaje jego znaczenie dla ogólnej akceptacji ewolucjonizmu, ale nie uważa, aby to właśnie Darwin i jego książka przekonały świat do ewolucjonistycznego postrzegania świata przyrody ożywionej. Trzeci mit mówi, że argumenty Darwina były dobrze ugruntowane i zostały szybko przyjęte przez uczonych. Według Løvtrupa uczeni nie zaakceptowali Darwinowskiej teorii doboru naturalnym, choć bronili poglądu, że gatunki ulegają zmianie¹⁶. Autor uważa, że bezkrytyczna akceptacja darwinowskich mitów zahamowała rozwój biologii, a dalszy postęp wymaga uznania roli makromutacji w procesie powstawania zmian ewolucyjnych¹⁷. Pod koniec książki pojawia się jedna z najczęściej cytowanych wypowiedzi autora: „Wierzę, że pewnego dnia mit darwinizmu zostanie uznany za największe oszustwo w historii nauki”¹⁸. Publikacja Løvtrupa odbiła się echem w świecie naukowym. Znalazła sporą rzeszę zwolenników, ale nie szczędzono jej także krytyki, czego przykładem może być recenzja Michaela A. Bella, który napisał: ,,W jaki sposób redaktorzy, wydawcy i recenzenci wspierali tak kiepskie przedsięwzięcie? I jak Løvtrup zyskał lojalnych zwolenników, którzy dołączyli do niego w jego szaleństwie z owacjami takimi jak: »Pozostaje już tylko pochwała i podziw dla tej książki«’’¹⁹.

Løvtrup jest znany ze swojej ostrej i stanowczej krytyki zarówno samego Darwina, jak i darwinizmu. Po jego dzieła warto sięgnąć z uwagi na szczegółowe odniesienia do historii myśli ewolucjonistycznej i wkładu poszczególnych uczonych w rozwój nauki²⁰.

Marcin Greszata

Laureat III edycji stypendium Fundacji En Arche

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 27.05.2022

Literatura: