- Czego dotyczy debata między darwinizmem a teorią inteligentnego projektu?
Główną kwestią, która różni darwinizm i teorię ID, jest to, czy istnienie życia można w pełni wyjaśnić bez działania jakiejś kierującej tym procesem inteligencji. Inne zagadnienia (np. czy wszystkie formy życia są powiązane wspólnotą pochodzenia) mają drugorzędne znaczenie.
- Czy dysponujemy narzędziami pozwalającymi na rozpoznanie projektu w przyrodzie?
Niewątpliwie tak. Głównymi narzędziami potrzebnymi nam do rozpoznawania projektu są nasze własne umysły. Z doświadczenia wiemy, że tylko umysły mogą mieć cele. Jeśli więc widzimy, że różne części systemu połączone są ze sobą w jakimś celu (niezależnie od tego, czy jest to pułapka na myszy, rzeźba, oko, czy maszyneria molekularna w komórce), wiemy, że ich układ jest dziełem umysłu, czyli – innymi słowy – projektu.
- Wykrywanie projektu jest powszechną praktyką w nauce – na przykład w archeologii, kryminalistyce czy programie SETI. Dlaczego więc teoria ID jest tak kontrowersyjna w biologii?
Idea projektu jest kontrowersyjna w biologii, ponieważ projekt zdaje się wskazywać na coś, co wykracza poza przyrodę – wydaje się mieć filozoficzne czy teologiczne implikacje. Jednak ilekroć nauka mierzy się z fundamentalnymi pytaniami – na przykład skąd wzięły się Wszechświat, życie czy inteligencja – to każde zaproponowane wyjaśnienie siłą rzeczy ma następstwa wykraczające poza dziedzinę badań naukowych. Zadaniem nauki jest jednak oceniać wyłącznie dane empiryczne, a wszystkie pozanaukowe implikacje płynące z teorii należy pozostawiać do rozważenia specjalistom w innych dziedzinach.
- Czy trzeba znać tożsamość projektanta, aby zasadnie wnioskować o projekcie?
Nie. Rozpoznajemy projekt, kiedy w danym układzie elementów dostrzegamy celowość – nie zaś wtedy, gdy odkrywamy projektanta. Pytanie o tożsamość projektanta nawet się nie pojawi, jeśli wcześniej nie rozpoznamy, że dana rzecz została zaprojektowana. Na przykład w Stanach Zjednoczonych w Mount Rushmore wykute są wizerunki czterech prezydentów. Każdy, kto popatrzy na rzeźby – niezależnie od tego, czy wcześniej słyszał o tej górze – natychmiast rozpozna, że zostały zaprojektowane, nawet jeśli nie zna tożsamości projektanta. Podobnie każdy rozpozna wizerunki wyrzeźbione w Kopalni Soli w Wieliczce, nawet jeśli nie wie, kto jest ich autorem, i bez trudu odróżni zaprojektowane rzeźbienia od nierzeźbionej soli.
- Czy teoria inteligentnego projektu jest całkowicie niezgodna z darwinizmem?
Tak. Darwinizm jest szczególną teorią ewolucji, która wyraźnie odrzuca jakikolwiek udział inteligencji w procesie rozwoju życia. Ze swojej istoty stoi on więc w sprzeczności z teorią inteligentnego projektu. Powinienem zaznaczyć, że teoria ID nie jest niezgodna z taką teorią ewolucji, która pozostawia miejsce dla działania inteligencji. Co więcej, teoria ID nie wyklucza, że niektóre stosunkowo małe zmiany powstające w miarę upływu czasu w organizmach mogą być skutkiem losowych mutacji i doboru naturalnego.
- Jakie są najważniejsze różnice między teorią inteligentnego projektu a kreacjonizmem?
Punktem wyjścia kreacjonizmu jest objawienie religijne, takie jak w przypadku Biblii, a kreacjoniści szukają w przyrodzie świadectw na jego poparcie. Natomiast punktem wyjścia teorii inteligentnego projektu są odkryte w naturze dane empiryczne, na przykład struktura maszynerii molekularnej, a zwolennicy ID zadają pytanie o to, co je najlepiej wyjaśnia. Możemy poczynić analogię do teorii Wielkiego Wybuchu, która jest, rzecz jasna, teorią naukową opartą na obserwowanych danych empirycznych wskazujących na to, że Wszechświat nie jest wieczny, ale miał swój początek. Podobnie twierdzi Biblia, czyni to jednak na podstawie religijnego objawienia. Teoria inteligentnego projektu jest jak teoria Wielkiego Wybuchu – obie mogą być zgodne z pewnymi twierdzeniami religijnymi, ale obie opierają się na danych empirycznych.
- Czy istnieją naukowcy będący ateistami lub agnostykami, którzy popierają teorię inteligentnego projektu?
Jest ich kilku. Jednak wielu ateistów czy agnostyków, zarówno naukowców, jak i nienaukowców, którzy zaakceptowali ID na podstawie danych empirycznych dotyczących świata ożywionego, rewiduje swoje poglądy filozoficzne.
- Czy teoria ID spełnia współczesne kryteria naukowości?
Tak. Podobnie jak inne teorie naukowe, teoria ID jest oparta wyłącznie na obserwacjach empirycznych (takich jak istnienie kodu genetycznego czy maszynerii w komórce) i rozumowaniu indukcyjnemu. Nasze doświadczenie pokazuje, że celowo działające systemy są rezultatem planującego je umysłu. Nauka nieoczekiwanie odkryła u molekularnych podstaw życia wyrafinowane, eleganckie i mające cel systemy. Dlatego też z punktu widzenia rozumowania indukcyjnego uzasadnione jest twierdzenie, że te systemy powstały wskutek inteligentnego projektu.
- W społeczności uczonych występuje duża niechęć do uznania teorii inteligentnego projektu za pełnoprawną koncepcję naukową. Co jest tego głównym powodem?
Powodów jest wiele, ale sądzę, że głównym z nich jest rodzaj zawodowej dumy. Naukowcy i społeczeństwo jako całość przywykli do myślenia, że nauka potrafi całkowicie wyjaśnić strukturę Wszechświata i życia jako skutki działania praw przyrody. Niektórym naukowcom wydaje się, że potrzeba wyjaśnień wykraczających poza prawa przyrody umniejsza status nauki i naukowców. Nauka powinna jednakże podążać za danymi empirycznymi, dokądkolwiek one prowadzą, nie zważając na zawodowe interesy naukowców.
- Przed opublikowaniem O powstawaniu gatunków w nauce można było stosować wyjaśnienia nadnaturalistyczne lub teleologiczne. Jednak od czasów Darwina większość uczonych jest przekonana, że nauka powinna być przedsięwzięciem czysto naturalistycznym. Jak nauka będzie wyglądała w przyszłości?
Myślę, że w przyszłości nauka będzie musiała uwzględnić teleologię w swoich wyjaśnieniach świata przyrody po prostu dlatego, że dane odkrywane w ramach biologii i innych dyscyplin nieodparcie wskazują na to, że w formach życia widoczne są skutki oddziaływania umysłu i celowości. Nauka nie będzie mogła w nieskończoność zaprzeczać temu, na co tak dobitnie wskazują dane.
Przekład z języka angielskiego: Klaudia Mogielnicka
Ostatnia aktualizacja strony: 18.05.2021