Richard Owen, Karol Darwin i problem ras – studium różnicCzas czytania: 7 min

Michael Flannery

2021-03-05
Richard Owen, Karol Darwin i problem ras – studium różnic<span class="wtr-time-wrap after-title">Czas czytania: <span class="wtr-time-number">7</span> min </span>

Richard Owen (1804‒1892) i Karol Darwin (1809‒1882) to para arcyrywali. Chociaż Owen był fałszywie łączony z „kreacjonizmem specjalnym”, tak naprawdę nigdy nie wykluczał jakiejś formy transformizmu. Giovanni Camardi przekonywająco argumentował, że także Owen, w oparciu o teorię rozbieżnego rozwoju zaczerpniętą od podróżnika, przyrodnika i embriologa Karla Ernsta von Baera (1792‒1876), doszedł do pewnego pojęcia ewolucji1. Była to jednak koncepcja strukturalistyczna bazująca na tym, co Nicolaas A. Rupke nazywał „morfologią transcendentalną”, i odróżniająca się od funkcjonalistycznej koncepcji ewolucji Darwina, która miała charakter redukcjonistyczny i materialistyczny2. Co więcej, jak wskazał Michael Denton w swojej książce Teoria ewolucji. Kryzysu ciąg dalszy, pozornie nieadaptacyjne formy opisane w przełomowym dziele Owena On the Nature of Limbs [O naturze kończyn] (opublikowanym po raz pierwszy w 1849 roku i dostępnym także w nowym wydaniu) „stanowią poważne zagrożenie dla darwinizmu i paradygmatu funkcjonalnego, ponieważ sugerują, że inne czynniki przyczynowe musiały odgrywać kluczową rolę w kształtowaniu układów żywych, niż kumulatywna selekcja, służąca celom funkcjonalnym”3. Więcej na ten temat można przeczytać w tekście The Types: Why Shared Characteristics Are Bad News for Darwinism [Typy. Dlaczego wspólne cechy to zła wiadomość dla darwinizmu]4.

Interesują mnie tu jednak kontrasty ważniejsze z ludzkiego punktu widzenia – dotyczące poglądów Darwina i Owena na kwestie rasy. Pomimo wysiłków, by zmienić Darwina w krzyżowca egalitaryzmu, podejmowanych przez Adriana Desmonda i Jamesa Moore’a w ich Darwin’s Sacred Cause [Święta sprawa Darwina], także oni w końcu muszą przyznać, że „teoria doboru naturalnego normalizuje ludobójstwo rasowe, które zostaje zracjonalizowane jako naturalny sposób prowadzący do powstania »wyższych« ras. To, jak Darwin ustalać miał ludzką »rangę«, nie różniło się ostatecznie od panujących w ówczesnym społeczeństwie standardów”5. „Święta sprawa” Darwina okazała się więc niezbyt święta (o czym piszę w swojej recenzji6).

 

Pojemność czaszki i ranga rasy

Nie ulega wątpliwości, że Darwin był rasistą. W książce O pochodzeniu człowieka (1871) z aprobatą cytował kraniometrów, takich jak Paul Broca (1824‒1880) i Joseph Barnard Davis (1801‒1881). Dla nich (i najwyraźniej także dla Darwina) pojemność czaszki była oznaką rangi rasy, a kraniometria szczyciła się tym, że konstruowane na jej bazie rasowe hierarchie miały „naukowy charakter”. W liście do Williama Grahama (1839‒1911) z 3 lipca 1881 roku Darwin opisywał postęp ludzkości w rażąco rasistowskich kategoriach. Cywilizacja rozwijać się miała nawet kosztem rasowej eksterminacji:

Mogę wreszcie pokazać, że walki toczące się w ramach doboru naturalnego zrobiły i stale robią więcej dla postępu cywilizacji, niż wydajesz się być skłonny przyznać. Pamiętasz, jak nie tak wiele wieków temu narody Europy mierzyły się z inwazją Turków. Jak absurdalne wydaje się dziś to zagrożenie! W walce o byt bardziej cywilizowane rasy, zwane kaukaskimi, przegnały tureckie hordy. Tak samo spodziewać się można, że w nieodległej przyszłości na całym świecie ogromna liczba ras niższych wyeliminowana zostanie przez rasy bardziej cywilizowane7.

Jakże odmienne było stanowisko Owena, który odpiera argument Roberta Chambersa zawarty w Vestiges of the Natural History of Creation (1844) [Ślady naturalnej historii stworzenia]. Chambers utrzymywał, że człowiek pochodzi od bestii – jego argument zostaje w zasadzie powtórzony przez Darwina zaledwie 27 lat później i dodatkowo uzbrojony dzięki rzekomej „sile” doboru naturalnego. Według Owena, jak wyjaśnia John Hedley Brooke:

[…] istniały pewne wątłe przesłanki, na podstawie których zakładać było można, że rasa etiopska wyewoluowała z szympansa, rasy malajskie z orangutana itd. – przesłanki te jednak pozostały wątłe. Wniosek Owena w tej sprawie był jednoznaczny i druzgocący: „w świetle dzisiejszej wiedzy fizjologicznej wiele szczegółów anatomii zarówno czarnych, jak i czerwonych orangutanów hipotezę taką wyklucza”. Jednocześnie odnotowuje Owen, że on sam badał „fizjologiczną możliwość rozwoju Hotentota z szympansa […] i badania te potwierdziły negatywne konkluzje”8.

Krótko mówiąc, nauka nie podtrzymała poglądów Chambersa.

 

Zjadliwa odpowiedź

Zjadliwa odpowiedź udzielona Chambersowi przez Owena pozostaje w mocy także w stosunku do „buldoga Darwina” – Thomasa Henry’ego Huxleya (1825‒1895). Pod koniec amerykańskiej wojny secesyjnej Huxley nie wiązał wielkich nadziei z niedawnym wyzwoleniem czarnoskórych niewolników. Niecałe dwa tygodnie po tym, jak siły Roberta E. Lee uległy armii Ulyssesa Granta pod Appomattox Court House, Huxley wygłosił w „The Reader” rasistowską pochwałę Konfederacji (20 kwietnia 1865 r.):

Sprawa jest rozstrzygnięta, ale nawet ci najbardziej przekonani, że klęska była słuszna, nie mogą nie widzieć, na jak słabych podstawach opiera się co najmniej połowa argumentów użytych przez stronę zwycięską, i nie wątpić, czy ostateczne rezultaty spełnią nadzieje zwycięzców. Z pewnością rozumieją oni za to obawy pokonanych. Może być i prawdą, że niektórzy murzyni (negroes) są lepsi od niektórych białych. Żaden jednak racjonalny, świadom faktów człowiek nie uwierzy, że przeciętny murzyn może być równy przeciętnemu białemu człowiekowi, o wyższości nie wspominając. A zatem niewiarygodne jest także, że po usunięciu dyskryminujących ograniczeń nasz przodozgryzowy krewny, funkcjonujący na równych prawach, a więc zarówno bez protekcji, jak i bez opresji, będzie w stanie z sukcesem rywalizować ze swym rywalem o większym mózgu i mniejszej szczęce, przynajmniej jeśli konkurencja polegać będzie na wymianie myśli, a nie ugryzień9.

 

Debata, którą Owen powinien był wygrać

Owen wszedł z Huxleyem w długą debatę co do natury rzekomego związku między małpokształtnymi a ludźmi – debatę, którą, jak widać z perspektywy czasu, Owen powinien był wygrać. Otwarcie rasistowskie sformułowania Huxleya spotkały się z ripostą Owena, który wykazał, że większy rozmiar mózgu człowieka od mózgu małp człekokształtnych czyni z homo sapiens nie tyle przykład ewolucyjnej ciągłości, co ‒ przeciwnie – zjawisko wyjątkowe i odrębne. W jaskrawym przeciwieństwie do pesymistycznej perspektywy zarysowywanej przed Afroamerykanami przez Huxleya, Owen pokazał, że takie rasistowskie wypowiedzi niewiele mają na swoje poparcie. Christopher E. Cosans w Owen’s Ape and Darwin’s Bulldog [Małpa Owena i buldog Darwina] pokazał, jak:

[dane anatomiczne, starannie zebrane przez Owena wśród przedstawicieli ras czarnych] potwierdzały, że osoby te bardzo różniły się od orangutanów, szympansów i goryli. Stąd ogólny wniosek Owena, wynikający z powyższego porównania, pociąga za sobą także wtórną konkluzję, zgodnie z którą wyniki badań anatomicznych negują opinię tych, którzy [jak Huxley] uznają czarnoskórych za małpokształtną odmianę ludzi10.

Naturalistyczny redukcjonizm Darwina i Huxleya ‒ widoczny w ich niewłaściwych, uporczywych próbach ustalenia ciągłości między zwierzętami a ludźmi ‒ obnaża także ich naganny rasizm. Nie pomaga tu stwierdzenie, że był on „produktem ich czasów”. Richard Owen od samego początku pokazywał, jak bardzo się mylili. To historyczne zderzenie „postaw metafizycznych”, nad którym być może warto się pochylić podczas następnych obchodów Dnia Darwina.

Michael Flannery

Oryginał: Richard Owen and Charles Darwin on Race: A Study in Contrasts, „Evolution News & Science Today” 2020, January 14 [dostęp 04 III 2021].

 

Przekład z języka angielskiego: Krystian Brzeski

Źródło zdjęcia: Wikipedia

Ostatnia aktualizacja strony: 04.03.2021

Przypisy

  1. Por. G. Camardi, Richard Owen, Morphology and Evolution, „Journal of the History of Biology” 2001, Vol. 34, s. 481–515 [dostęp 11 II 2021].
  2. Por. N.A. Rupke, Richard Owen: Biology without Darwin, Chicago 2009.
  3. M. Denton, Evolution: Still a Theory in Crisis, Seattle 2016, s. 12. Za kilka miesięcy ukaże się przekład książki na język polski.
  4. Por. M. Denton, The Types: Why Shared Characteristics Are Bad News for Darwinism, „Evolution News & Science Today” 2016, February 29 [dostęp 11 II 2021].
  5. A. Desmond, J. Moore, Darwin’s Sacred Cause: Race, Slavery, and the Quest for Human Origins, New York 2009, s. 318.
  6. Por. M. Flannery, Darwin’s Sacred Cause Offers Little New and Nothing of Importance, „Discovery Institute” 2010, April 8 [dostęp 11 II 2021].
  7. List Karola Darwina do Williama Grahama z 3 lipca 1881 roku, „Darwin Correspondence Project” [dostęp 11 II 2021] (przyp. tłum.).
  8. Por. J.H. Brooke, Richard Owen, William Whewell, and the Vestiges, „The British Journal for the History of Science” 1977, Vol. 10, No. 2, s. 132–145 [dostep 11 II 2021].
  9. T.H. Huxley, Emancipation – Black and White, „The Reader” 1865, No. 5, s. 561–562 (przyp. tłum.).
  10. Ch.E. Cosans, Owen’s Ape and Darwin’s Bulldog: Beyond Darwinism and Creationism, Bloomingtom 2009, s. 51–52.

Literatura:

  1. Brooke J.H., Richard Owen, William Whewell, and the Vestiges, „The British Journal for the History of Science” 1977, Vol. 10, No. 2, s. 132–145 [dostep 11 II 2021].
  2. Camardi G., Richard Owen, Morphology and Evolution, „Journal of the History of Biology” 2001, Vol. 34, s. 481–515 [dostęp 11 II 2021].
  3. Cosans Ch.E., Owen's Ape and Darwin's Bulldog: Beyond Darwinism and Creationism, Bloomingtom 2009.
  4. Denton M., Evolution: Still a Theory in Crisis, Seattle 2016.
  5. Denton M., The Types: Why Shared Characteristics Are Bad News for Darwinism, „Evolution News & Science Today” 2016, February 29 [dostęp 11 II 2021].
  6. Desmond A., Moore J., Darwin’s Sacred Cause: Race, Slavery, and the Quest for Human Origins, New York 2009
  7. Flannery M., Darwin’s Sacred Cause Offers Little New and Nothing of Importance, „Discovery Institute” 2010, April 8 [dostęp 11 II 2021].
  8. Huxley T.H., Emancipation – Black and White, „The Reader” 1865, No. 5, s. 561–562.
  9. List Karola Darwina do Williama Grahama z 3 lipca 1881 roku, „Darwin Correspondence Project” [dostęp 11 II 2021].
  10. Rupke N.A., Richard Owen: Biology without Darwin, Chicago 2009.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *



Najnowsze wpisy

Najczęściej oglądane wpisy

Wybrane tagi