Kiedy darwinizm stał się nieaktualnyCzas czytania: 6 min

To dość ironiczne, że Alfred Russel Wallace, który wraz z Karolem Darwinem jest współtwórcą koncepcji doboru naturalnego, dał początek i koniec temu, co stało się znane jako współczesna teoria ewolucji. Prolog tej historii jest dość dobrze znany. Po otrzymaniu od Wallace’a listu z 18 czerwca 1858 roku Darwin nie ukrywał swojego zdziwienia: „Nigdy nie spotkałem się z bardziej zdumiewającym zbiegiem okoliczności. Gdyby Wallace był w posiadaniu rękopisu mojego szkicu napisanego w 1842 roku, nie mógłby zrobić lepszego streszczenia! Nawet w tej chwili jego określenia mogą służyć jako tytuły moich rozdziałów”¹. Na spotkaniu w dniu 1 lipca, wobec mało licznego i niezbyt zainteresowanego audytorium Towarzystwa Linneuszowego, przedstawiono koncepcję, która legła u podstaw O powstawaniu gatunków², książki opublikowanej w oficynie Johna Murraya w Londynie 24 listopada 1859 roku.

Nadchodzi kres

Koniec nadszedł niebawem, bo już 1 marca 1864 roku, po opublikowaniu zaledwie trzech z sześciu wydań dzieła Darwina O powstawaniu gatunków, Wallace ogłosił przed Towarzystwem Antropologicznym w Londynie, że ludzie dzięki swoim szczególnym zdolnościom intelektualnym wyzwolili się spod tyranii doboru naturalnego. Zgodnie z tym to my kontrolujemy naturę, a nie natura nas. Odrzucając koncepcję, że różnica między człowiekiem a zwierzęciem jest różnicą stopnia, a nie rodzaju³, posunął się do stwierdzenia: „Możemy śmiało przyznać, że nawet ci, którzy klasyfikują [człowieka] ze względu na rząd, gromadę lub podkrólestwo, mają ku temu jakieś powody”⁴. Wallace odniósł się także do poglądów głównego rywala Darwina, Richarda Owena: „Możemy więc zrozumieć, jak to jest, że profesor Owen, sądząc po głowie i mózgu, umieszcza człowieka w odrębnej podgromadzie ssaków, podczas gdy jeśli chodzi o resztę jego ciała, istnieje najbliższe anatomiczne podobieństwo do małp człekokształtnych”⁵. Było to zaskakujące stwierdzenie, które zapowiadało, że Wallace będzie podążał inną drogą niż Darwin, z którym był tak blisko związany.

Uproszczony redukcjonizm

To historyczne ujęcie przywołał w swojej pracy biolog Carl Woese⁶, który coraz bardziej krytycznie odnosi się do darwinowskiej teorii ewolucji za jej uproszczony redukcjonizm i który skorygował koncepcję początków życia, włączając do niej trzy – a nie tylko dwa – podstawowe typy komórek: prokariotyczne, eukariotyczne, a teraz także archeonowe. Jego odkrycie wstrząsnęło naukowym establishmentem, a on sam pozostał nieugięty nawet wtedy, kiedy przylgnęła do niego etykietka pokiereszowanego biologa-rewolucjonisty⁷. Praca Woese’a zwróciła uwagę innego „niepokornego” uczonego – niekonwencjonalnego „negacjonisty” zmian klimatycznych – fizyka Freemana Dysona. W wykładzie wygłoszonym na Uniwersytecie Bostońskim w 2005 roku i opublikowanym dziesięć lat później w zbiorze esejów Dreams of Earth and Sky [Marzenia o ziemi i niebie], Dyson przypomniał ideę Wallace’a, mówiąc:

Teraz, po trzech miliardach lat, darwinowskie interludium dobiegło końca. Był to przerywnik między dwoma okresami horyzontalnego transferu genów. Epoka ewolucji darwinowskiej opartej na rywalizacji międzygatunkowej zakończyła się około dziesięciu tysięcy lat temu, kiedy jeden gatunek, Homo sapiens, zaczął dominować i reorganizować biosferę. Od tego czasu ewolucja kulturowa zastąpiła ewolucję biologiczną jako główna siła napędowa zmian. Ewolucja kulturowa nie jest darwinowska. Kultury rozprzestrzeniają się raczej poprzez horyzontalny transfer idei niż dziedziczenie genetyczne. Ewolucja kulturowa przebiega tysiąc razy szybciej niż ewolucja darwinowska⁸.

Przestarzała teoria

Ten opis wydaje się o wiele bardziej prawdziwy i trafny niż wymyślna koncepcja „samolubnego genu” opracowana przez darwinowskiego ateistę Richarda Dawkinsa, czy nihilistyczne zaprzeczanie istnieniu wolnej woli, o którym pisał darwinowski determinista Jerry Coyne. Czyżby to przesunięcie w kierunku ewolucji kulturowej leżało u podstaw gwałtownego sprzeciwu Wallace’a wobec błędnego determinizmu genetycznego eugeników z początku XX wieku oraz jego pełnej nadziei wizji przyszłości opartej na kooperatywnym socjalizmie? Być może. Nie musimy jednak podążać za Wallace’em aż tak daleko, by dostrzec, że takie poglądy wydają się bardziej spójne z doświadczeniem historycznym i rzeczywistymi obserwacjami niż darwinowska metafizyka scjentystycznego pozytywizmu.

Dyson cytuje tutaj bardziej konstruktywną metaforę Woese’a dotyczącą przyszłości nauki:

Wyobraźmy sobie bawiące się przy leśnym strumyku dziecko, które wbija patyk w wir wywołany przez nurt wody. Wir ulega wówczas załamaniu, lecz szybko się odnawia. Dziecko ponownie go mąci, ale ten znów się odtwarza i fascynująca gra toczy się dalej. No i proszę! Organizmy przypominają takie stabilne struktury w burzliwym przepływie – struktury w przepływie energii… Staje się coraz bardziej jasne, że aby lepiej zrozumieć układy ożywione, musimy zacząć postrzegać je nie materialistycznie, jako maszyny, ale jako stabilne, złożone, dynamiczne struktury⁹.

Jest to całkowicie niezgodne z ujęciem darwinowskim. Wallace dostrzegł to już ponad sto lat temu, a dzisiaj jest to kierunek, do którego zmierzają również inni, włączając w to mój pomysł na radykalnie nową ewolucyjną syntezę¹⁰. Bez względu na to, czy mój pomysł okaże się owocny, czy też nie, wydaje się jasne, że jeśli ma nastąpić jakikolwiek prawdziwy postęp w zrozumieniu natury, życia i naszej intymnej roli w nim, będzie to wymagało czegoś znacznie bliższego holistycznemu podejściu systemowemu niż cokolwiek, co wyobrażał sobie Darwin lub zwolennicy przestarzałej koncepcji syntezy, która nosi jego imię. Nie chodzi o to, że jest ona fałszywa (choć w znacznym stopniu jest), chodzi po prostu o to, że jest nieaktualna. To właśnie dzięki nam, ludziom, stała się ona bezużyteczna.

Michael Flannery

Oryginał: When Darwinian Evolution Became Obsolete, „Evolution News & Science Today” 2021, May 3 [dostęp 17 V 2021].

Przekład z języka angielskiego: Iwona Kukwa

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 24.09.2021

Literatura: