Kapłan diabła: teoria ewolucji jako „teologiczny program badawczy”Czas czytania: 8 min

Michael Flannery

2022-02-11
Kapłan diabła: teoria ewolucji jako „teologiczny program badawczy”<span class="wtr-time-wrap after-title">Czas czytania: <span class="wtr-time-number">8</span> min </span>

Biofizyk Cornelius G. Hunter napisał, że „teorię ewolucji najlepiej jest postrzegać jako teologiczny program badawczy”1. Jego teza stawia na głowie tradycyjną historiografię i standardowe rozumienie rozwoju współczesnej teorii ewolucji. Czołowi przedstawiciele darwinizmu domagają się, żebyśmy wszyscy zaakceptowali teorię o ślepych, niekierowanych mechanizmach ewolucji, w przeciwnym razie nasze twierdzenia zostaną z miejsca zaszufladkowane jako nienaukowe2. Jednak Hunter wyraźnie pokazuje, że jest wręcz odwrotnie: w rzeczywistości to nie nauka, a teologia napędza teorię ewolucji. Rzecz jasna, najważniejszym przedstawicielem tego programu badawczego był Karol Darwin, którego samozwańczy przydomek „kapłan diabła“ − wyjawiony po raz pierwszy w liście z 13 lipca 1856 roku do Josepha Daltona Hookera, przyjaciela i powiernika − wiele wyjaśnia: „Jaką książkę mógłby napisać kapłan diabła o tym niezgrabnym, marnotrawnym, nieudolnym i przerażająco okrutnym dziele natury!”3

 

Twierdzenia darwinowskiej ortodoksji

Kiedy Darwin w żartobliwym tonie korespondował z przyjacielem, jego 230-stronicowy rękopis z 1844 roku czekał już tylko na list od Alfreda Russela Wallace’a z niewielkiej wyspy Ternate – dopiero wtedy sprawa nabrała tempa i „długi szereg dowodzeń”4 Darwina został przedłożony do druku w wydawnictwie Johna Murraya. Szczery komentarz Darwina potwierdza analizę Huntera.

Wrócimy do tego za chwilę, ale najpierw należałoby odnotować, że Hunter rzuca nowe światło na twierdzenia darwinowskiej ortodoksji. Otóż uważa on, że religijne poglądy Darwina poprzedzały jego ideę transmutacji (a nie odwrotnie); że teologiczne założenia Darwina są kluczowe (a nie drugorzędne) dla jego argumentacji i że dopiero w tym świetle jego teoria staje się jasna – autor O powstawaniu gatunków nie wykorzystuje teologii negatywnej (reductio theology) jedynie dla efektu heurystycznego, a więc teologia i teoria są tutaj nierozerwalnie związane; że epistemiczne wsparcie, które zostało zapewnione przez teologię, jest kluczowe dla teorii (świadectwa „naukowe” przytaczane na rzecz tej ostatniej są raczej mizerne); oraz że teologiczne twierdzenia Darwina utrzymywały się długo w okresie rozkwitu nowoczesnej syntezy ewolucyjnej (lata trzydzieste i czterdzieste XX wieku) i później. Czytelnicy powinni zapoznać się z artykułem Huntera, aby dostrzec, jak uargumentował on swoje poglądy, za każdym razem podpierając je szczegółowymi odniesieniami.

Ale tak właściwie o co chodzi z tym „kapłanem diabła”? Darwin tłumaczył Hookerowi, że dobrotliwy i wszechwiedzący Bóg nie stworzyłby przyrody z tak wieloma niedostatkami − nieużytecznościami, nieefektywnościami, a nawet okrucieństwami − dlatego też jego teoria, oparta na przypadku oraz niekierowanych szczęśliwych zbiegach okoliczności, musi być słuszna. Darwin przyznał nawet, że nie pisze jako naukowiec, ale jako „kapłan diabła”, widząc naturę taką, jaka jest w istocie. Nie ma w tym ani odrobiny naukowości, a jego słowa są przesiąknięte teologicznymi wtrętami, ponieważ zakłada, jaki świat mógłby zostać stworzony przez Boga, a jaki nie.

 

Prywatne wyznanie, publiczne deklaracje

Hunter słusznie nawiązał do prywatnego wyznania Darwina, do którego dołączył jego publiczne wypowiedzi zawarte w większości w różnych wydaniach O powstawaniu gatunków. Zauważył, że przekonania religijne angielskiego przyrodnika zostały dobrze uformowane, zanim ukształtowały się jego poglądy naukowe. Wiemy o tym, ponieważ podczas pobytu w Edynburgu zaledwie siedemnastoletni Darwin zafascynował się postacią Roberta Edmonda Granta, uznanego naukowca specjalizującego się w bezkręgowcach wodnych. Darwin po latach przyznał w Autobiografii, że radykalne idee Granta – którego biografowie Darwina: Adrian Desmond i James Moore, opisują jako „wolnomyśliciela […] niedostrzegającego żadnej duchowej siły za kulisami natury” − nie miały „żadnego wpływu na [jego] umysł”5. Niemniej równie przychylna Darwinowi biografka w osobie Janet Browne ocenia słowa Darwina jako „dalekie od prawdy” i „powściągliwe”6. „Kapłan diabła” uczęszczał na „seminarium” Granta, a więc teoria ewolucji Darwina w znacznym stopniu opierała się na ówczesnej wiedzy. Teza Huntera jest dobrze sformułowana i potwierdzona przez samego „kapłana diabła”!

 

Znakomite sprostowanie

Artykuł Huntera przyczynił się znaczenie do sprostowania kilku bardzo złożonych kwestii i jest źródłem ważnej analizy, której dotychczas nikt nie dokonał. Nazbyt uproszczone i płytkie posługiwanie się darwinizmem jako niemal synonimem dla nauki jest ewidentnym błędem. Czytelnicy, dla których artykuł Huntera jest interesujący i prowokacyjny, powinni pójść krok dalej. Autor przyznał, że wiele historycznych szczegółów wykracza poza zasięg artykułu, dlatego po więcej informacji można sięgnąć do jego książek: Bóg Darwina. Ewolucjonizm i problem zła7, Darwin’s Proof: The Triumph of Religion Over Science [Dowód Darwina. Tryumf religii nad nauką]8 i Science’s Blind Spot: The Unseen Religion of Scientific Naturalism [Ślepy zaułek nauki. Ukryte założenia religijne naukowego naturalizmu]9.

Zakończę krótkim postscriptum. Zawsze zgadzałem się z poglądami Neala Gillespie10, Silvana Schwebera11 i Franka Burcha Browna12, że Darwin był pozytywistą wyraźnie pozostającym pod wpływem myśli Auguste’a Comte’a13. Można by przypuszczać, że próba odejścia pozytywistów od jakiejkolwiek metafizyki na rzecz twardej zasady weryfikacji uwolniłaby Darwina od wszelkich powiązań z religią i spekulacji religijnych. Podejście Darwina ma jednak niewiele wspólnego z pozytywizmem francuskiego filozofa.

Jednakże filozof Henry Thomas nazwał idee Comte’a „naukową religią filozoficzną”14. Już dawno temu Mabel V. Wilson zauważyła jeszcze trafniej, że „Comte nigdy nie rozdzielił religii od filozofii, ale zawsze traktował tę pierwszą jako sposobność do symbolicznego przedstawienia swoich idei”15. Po zastąpieniu terminu „filozofia” terminem „nauka” otrzymujemy całkiem trafny zarys stanowiska Darwina. Atrybuty wszechwiedzy i wszechdobroci, które Darwin przypisywał Bogu, wytyczają granice niewspółmierności z ideą ewidentnie niedoskonałej przyrody. To, że Darwin wykreował Boga na uproszczoną abstrakcję i antropomorfizował przyrodę jako „okrutną” (w obu przypadkach są to w istocie idee teologiczne), pozwoliło mu odegrać rolę pojednawcy. Darwin potrzebował tego, co Jonathan Wells nazywa „bogiem-chochołem”, aby wzmocnić i „potwierdzić” swoją teorię naukową16. Lecz kiedy bóg-chochoł Darwina staje w płomieniach, jego nauka również. Teoria Darwina jest zbudowana na tych popiołach.

Michael Flannery

Oryginał: Devil’s Chaplain: Evolution as a “Theological Research Program”, „Evolution News & Science Today” 2021, September 10 [dostęp 11 II 2022].

 

Przekład z języka angielskiego: Szymon Flis

Źródło zdjęcia: Pixabay

Ostatnia aktualizacja strony: 15.02.2022

 

Przypisy

  1. C. Hunter, Evolution as a Theological Research Program, „Religions” 2021, Vol. 12, No. 9, s. 1 [1–22] [dostęp 17 XII 2021].
  2. Por. Ch. Mooney, S. Kirshenbaum, Unscientific America: How Scientific Illiteracy Threatens our Future, Basic Books, New York 2010.
  3. Cyt. za K. Jodkowski, Spisek Darwina, w: Ewolucja, filozofia, religia, „Lectiones & Acroases Philosophicae”, Wrocław 2010, s. 266 [265–277] [dostęp 17 XII 2021]. Patrz też: R. Dawkins, Kapłan diabła. Opowieści o nadziei, kłamstwie, nauce i miłości, tłum. M. Lipa, Helion, Gliwice 2014, s. 16.
  4. K. Darwin, O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o utrzymaniu się doskonalszych ras w walce o byt, tłum. S. Dickstein, J. Nusbaum, Dzieła Wybrane, t. II, „Biblioteka Klasyków Biologii”, Polskie Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1959, s. 486 (przyp. tłum.).
  5. A. Desmond, J. Moore, Darwin: The Life of a Tormented Evolutionist, W. W. Norton & Company, New York 1994, s. 34. Patrz też K. Darwin, Autobiografia i wybór listów, tłum. A. Iwanowska, A. Krasicka, J. Połtowicz i S. Skowrona, Dzieła Wybrane, t. VIII, „Biblioteka Klasyków Biologii”, Polskie Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1960, s. 20 (przyp. tłum.).
  6. J. Browne, Charles Darwin: A Biography, Vol. 1, Princeton University Press, New Jersey 1996, s. 83.
  7. C.G. Hunter, Bóg Darwina. Ewolucjonizm i problem zła, tłum. J. Zon, „Perspektywy Nauki”, Fundacja En Arche, Warszawa 2021 [dostęp 17 XII 2021].
  8. C.G. Hunter, Darwin’s Proof: The Triumph of Religion over Science, Brazos Press, Ada 2003.
  9. C.G. Hunter, Science’s Blind Spot: The Unseen Religion of Scientific Naturalism, Brazos Press, Ada 2007.
  10. Por. N.C. Gillespie, Charles Darwin and the Problem of Creation, University of Chicago Press, Chicago 1982.
  11. Por. S.S. Schweber, Review: The Young Darwin, w: Reviewed Work: The Young Darwin and His Cultural Circle, „Journal of the History of Biology” 1979, Vol. 12, No. 1, s. 175–192 [dostęp 17 XII 2021].
  12. Por. F.B. Brown, The Evolution of Darwin’s Theism, „Journal of the History of Biology” 1986, Vol. 19, No. 1, s. 1–45 [dostęp 17 XII 2021].
  13. Por. M.A. Flannery, „Introduction”, w: Intelligent Evolution: How Alfred Russel Wallace’s World of Life Challenged Darwinism, ed. M.A. Flannery, Erasmus Press, Nashville 2020, s. 9 [1–67].
  14. H. Thomas, Biographical Encyclopedia of Philosophy, Doubleday, New York 1965.
  15. M.V. Wilson, Auguste Comte’s Conception of Humanity, The University of Chicago Press, Chicago 1927, s. 90.
  16. J. Wells, Darwin’s Straw God Argument, „Journal of Interdisciplinary Studies” 2010, Vol. 22, No. 1–2, s. 67–88. Wells nawiązuje obrazowo do „wznoszenia chochoła” – rodzaju błędu logiczno-językowego, który polega na tym, że uczestnik dyskursu stara się wywrzeć wrażenie obalania argumentu przeciwnika, gdy faktycznie atakuje jedynie jego zniekształconą wersję („wzniesionego chochoła”) (przyp. tłum.).

Literatura:

  1. Brown F.B., The Evolution of Darwin's Theism, „Journal of the History of Biology” 1986, Vol. 19, No. 1, s. 1–
  2. Browne J., Charles Darwin: A Biography, Vol. 1, Princeton University Press, New Jersey 1996.
  3. Darwin Ch., Letter no. 1924, „Darwin Correspondence Project” 1856, July 13 [dostęp 17 XII 2021].
  4. Darwin F., Seward A.Ch., More letters of Charles Darwin: A Record of His Work In a Series of Hitherto Unpublished Letters, John Murray, London 1903.
  5. Darwin K., Autobiografia i wybór listów, tłum. A. Iwanowska, A. Krasicka, J. Połtowicz i S. Skowrona, Dzieła Wybrane, t. VIII, „Biblioteka Klasyków Biologii”, Polskie Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1960.
  6. Darwin K., O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o utrzymaniu się doskonalszych ras w walce o byt, tłum. S. Dickstein, J. Nusbaum, Dzieła Wybrane, t. II, „Biblioteka Klasyków Biologii”, Polskie Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1959.
  7. Dawkins R., Kapłan diabła. Opowieści o nadziei, kłamstwie, nauce i miłości, tłum. M. Lipa, Helion, Gliwice 2014.
  8. Desmond A., Moore J., Darwin: The Life of a Tormented Evolutionist, W. Norton & Company, New York 1994.
  9. Flannery M.A., Introduction, w: Intelligent Evolution: How Alfred Russel Wallace's World of Life Challenged Darwinism, M.A. Flannery, Erasmus Press, Nashville 2020, s. 1–67.
  10. Gillespie N.C., Charles Darwin and the Problem of Creation, University Of Chicago Press, Chicago 1982.
  11. Hunter C.G., Bóg Darwina. Ewolucjonizm i problem zła, tłum. J. Zon, Fundacja En Arche, Warszawa 2021 [dostęp 17 XII 2021].
  12. Hunter C.G., Darwin's Proof: The Triumph of Religion over Science, Brazos Press, Ada 2003.
  13. Hunter C.G., Evolution as a Theological Research Program, „Religions” 2021, Vol. 12, No. 9, s. 1–22 [dostęp 17 XII 2021].
  14. Hunter C.G., Science's Blind Spot: The Unseen Religion of Scientific Naturalism, Brazos Press, Ada 2007.
  15. Jodkowski K. Spisek Darwina, w: Ewolucja, filozofia, religia, Lectiones & Acroases Philosophicae, Wrocław 2010, s. 265–277 [dostęp 17 XII 2021].
  16. Mooney Ch., Kirshenbaum S., Unscientific America: How Scientific Illiteracy Threatens our Future, „Basic Books” 2010, June 10 [dostęp 17 XII 2021].
  17. Schweber S.S., Review: The Young Darwin, w: Reviewed Work: The Young Darwin and His Cultural Circle, „Journal of the History of Biology” 1979, 12, No. 1, s. 175–192.
  18. Thomas H., Biographical Encyclopedia of Philosophy, Doubleday, New York 1965.
  19. Wells J., Darwin’s Straw God Argument, „Journal of Interdisciplinary Studies” 2010, Vol. 22, No. 1–2, s. 67–88.
  20. Wilson M.V., Auguste Comte's Conception of Humanity, The University of Chicago Press, Chicago 1927.
Liczba wyświetleń: 691
Tagi: Adrian Desmond, Alfred Russel Wallace, Auguste Comte, Bóg, Cornelius G. Hunter, darwinizm, darwinowska teoria ewolucji, ewolucjonizm, Frank Burch Brown, Henry Thomas, James Moore, Janet Browne, John Murray, Jonathan Wells, Joseph D. Hooker, Karol Darwin, Mabel V. Wilson, Neal Gillespie, Robert E. Grant, Silvan Schweber, teleologia, teleologia negatywna

Jedna odpowiedź do “Kapłan diabła: teoria ewolucji jako „teologiczny program badawczy”Czas czytania: 8 min ”

  1. W rzeczy samej:
    Ważny, merytoryczny Wstęp metodologiczny dla zwolenników neo-darwinowskiej wizji ewolucji, jak i dla poszukiwaczy śladów inteligentnego projektu w biologii. Jedni i drudzy posługują się jednakowym aparatem poznawczym (programem badawczym)!

    https://slawekp7.wordpress.com/2021/08/31/wazny-merytoryczny-wstep-metodologiczny/

    W biologii słowo „ewolucja” ma różne znaczenia – o nielosowej ewolucji (zmienności w ramach normy reakcji na środowisko). „Śmieciowe DNA” czy molekularna „ciemna materia”? Adaptacyjne mutacje synonimiczne, funkcjonalne pseudogeny, konwergencja molekularna. O tym, jak się nie powinno argumentować na gruncie nauki – konkretne przykłady!

    https://slawekp7.wordpress.com/2021/09/08/w-biologii-slowo-ewolucja-ma-rozne-znaczenia-o-nielosowej-ewolucji-zmiennosci-w-ramach-normy-reakcji-na-srodowisko-adaptacyjne-mutacje-synonimiczne-funkcjonalne-pseudogeny-konwergencja/

    Odpowiedz

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *



Najnowsze wpisy

Najczęściej oglądane wpisy

Wybrane tagi